بزرگنمايي:

بازار آریا - ایسنا / مرکز مبادله ایران در سال 1402 توانست 15 مرحله حراج شمش طلا و 9 مرحله عرضه ربع‌سکه برگزار کند؛ اما به هدفی که از ابتدا برای آن تعیین شده بود، یعنی تبدیل شدن به بازار ارز نرسید و این امر به امسال موکول شد.
مرکز مبادله ایران از دوم اسفند 1401 کار خود را آغاز کرد. درواقع شورای پول و اعتبار با پیشنهاد بانک مرکزی به‌منظور ساماندهی و توسعه بازار در حوزه ارز و طلا، مرکز مبادله ارز و طلای ایران را تاسیس کرد تا معاملات ارز (اعم از اسکناس و حواله) و طلا به تشخیص رئیس کل بانک مرکزی در بسترهای الکترونیکی مورد معامله و تسویه قرار گیرد.
ناکامی در تبدیل شدن به بازار آزاد ارز
ایجاد مرجعیت قیمت، افزایش حجم معاملات رسمی و سهولت دسترسی متقاضیان بازار ارز و طلا از مهم‌ترین اهداف کلان مرکز مبادله ارز و طلای ایران اعلام شد. در واقع از همان ابتدا اهدافی از جمله حذف ارز بازار آزاد هم در راه‌اندازی مرکز مبادله گنجانده شده بود.
محمدرضا فرزین - رئیس کل بانک مرکزی - زمان راه‌اندازی مرکز مبادله با تاکید بر اینکه مرکز مبادله شروعی است برای حکمرانی قوی حاکمیت ارزی کشور، گفته بود که «مرکز مبادله ایران با تمام ابزارهایی که برای آن پیش‌بینی شده و دریافت کمک‌های فکری صاحب‌نظران تبدیل به بازار آزاد ارز خواهد شد.» هرچند این هدف تا اسفند 1402 هم هدف محقق نشد.
عرضه ناموفق ربع سکه به صرافی‌ها
از فروردین ماه 1402، معاملات «ربع سکه» در مرکز مبادله صورت گرفت؛ البته در این مرحله، خریداران ربع سکه صرفا کارگزاران مرکز مبادله بودند خواهند بود و مقرر شد که عموم مردم بتوانند با قیمت منتشرشده در تارنمای مرکز مبادله ارز و طلای ایران، ربع‌سکه را از صرافی‌های عضو خریداری کنند. بدین‌ترتیب در مرحله اول، مجوز عرضه 300 هزار ربع سکه بهار آزادی از بانک مرکزی صادر شد.
همچنین در روز اول، 15 فروردین، برای ربع سکه با میانگین نرخ 9 میلیون و 500 هزار تومان، کشف قیمت صورت گرفت؛ البته تنها 112 قطعه ربع سکه در روز اول با میانگین قیمت انجام شد. همچنین از سوی مرکز مبادله اینطور عنوان شد که صرافی‌ها استقبال چندانی از عرضه سکه در مرکز مبادله نکرده‌اند و از این رو، ربع سکه به قیمت‌های کشف‌شده مرکز مبادله، در صرافی‌ها پیدا نمی‌شد.
به همین دلیل هم عرضه سکه به این صورت، زمان طولانی انجام نشد؛ تا جایی که یک هفته پس از اولین کشف قیمت، عرضه سکه متوقف شد. فرزین 22 فروردین ماه درباره علت متوقف شدن عرضه سکه در مرکز مبادله گفت که چون روش عرضه مناسب نبوده، جلوی آن را گرفتند. 
برگزاری 9 حراج سکه برای عموم مردم
اما ربع سکه به نحو دیگری به مرکز مبادله برگشت. بنا به مصوبه دوم اسفند ماه 1402 کمیسیون ارز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تصویب «دستورالعمل اجرایی معاملات سکه طلا در مرکز مبادله ارز و طلای ایران»، مرکز مبادله ارز حراج انواع سکه طلا اعم از تمام، نیم و ربع را آغاز کرد. 
 نخستین حراج عمومی سکه طلای مرکز مبادله ایران با عرضه سکه ربع بهار آزادی در روز یکشنبه 13 اسفند ماه برگزار شد. از تعداد 12 هزار و 877 قطعه ربع سکه ثبت سفارش‌شده در سامانه، با توجه به کف قیمت تعیین‌شده توسط عرضه‌کننده، 118 قطعه سکه با میانگین قیمت 11 میلیون و 548 هزار تومان به برندگان تخصیص داده شد.
البته مرحله اول این حراج، چالش‌هایی هم برای مشتریان داشت. از جمله اینکه اگرچه مقرر بود افرادی که در حراج برنده نشدند، هر زمان که درخواست استرداد وجه کردند، پول به حسابشان واریز شود، اما این فرآیند برای برخی تا یک هفته و بیشتر هم به طول انجامید؛ اما بالاخره با گذشت یک هفته از زمان برگزاری اولین حراج، مرکز مبادله ارز و طلای ایران اعلام کرد تمام کسانی‌که درخواست استرداد وجه را داشته و با مشکل بازگشت پول مواجه شدند، مشکل‌شان برطرف شده است.
در نهایت در مجموع 9 حراج برگزارشده، جمعا 110 هزار و 524 قطعه انواع سکه طلا به متقاضیان حراج تخصیص داده شد. 
عرضه شمش طلا در مرکز مبادله در 15 حراج
مرکز مبادله ایران با هماهنگی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و مطابق با ابلاغیه هفتم دی ماه 1402 این بانک مبنی‌بر «الزام تحویل، عرضه و فروش شمش‌های طلای وارداتی به منظور رفع تعهد ارزی صادرکنندگان در بستر مرکز مبادله ارز و طلای ایران» سازوکار، سامانه ­ها و نیز بستر رفع تعهد ارزی صادرکنندگان با استفاده از واردات شمش طلا را طراحی کرد تا صادرکنندگانی که مایل به رفع تعهد ارزی صادراتی با استفاده از واردات شمش طلا هستند، ب­توانند از بستر مرکز مبادله ایران اقدام کنند.
هدف از عرضه طلا در مرکز مبادله ارز و طلای ایران، جلوگیری از قاچاق و استفاده از طلا برای صنعت اعلام شد تا حتی اگر خروج طلا صورت می‌گیرد، به‌صورت صادرات جواهرات و با ارزش افزوده باشد. به همین دلیل هم متقاضیان طلا در حراج شمش طلای مرکز مبادله، رسته تولیدکنندگان در صنف جواهر و بانک‌ها بودند.
بدین‌ترتیب اولین جلسه حراج شمش طلا به‌صورت حضوری، 27 دی ماه برگزار شد. در این حراج، 10 کیلوگرم شمش با عیار 995 در هزار عرضه شده و به گفته مسئولان مرکز مبادله، استقبال بسیار خوبی از سمت صادرکنندگان برای عرضه شمش در مرکز مبادله صورت گرفت.
حراج دوم شمش طلا نیز چهارشنبه (چهارم بهمن ماه) برگزار شده که در این حراج، 37 کیلوگرم شمش یک کیلویی با عیار 995 عرضه شده و از این میزان پنج کیلوگرم فروش رفت. هر شمش طلا در این مرحله از حراج مرکز مبادله، به‌صورت میانگین سه میلیارد و 603 میلیون تومان به ازای هر یک کیلوگرم کشف و فروخته شد.
در نهایت، پانزدهمین جلسه حراج شمش طلا در 26 اسفند 1402 برگزار شد که در این حراج، 182 قطعه شمش طلای یک کیلوگرمی از سوی صادرکنندگان عرضه شد که 150 قطعه از آن معامله شد؛ همچنین میانگین قیمت شمش‌های طلای معامله‌شده در آخرین روز حراج 1402، چهار میلیارد و 52 میلیون تومان بود.
موفقیت در کنترل نرخ ارز مبادله‌ای
با وجود این، یکی از موفقیت‌های مرکز مبادله را می‌توان در کنترل نرخ ارز در این مرکز دانست. در فروردین‌ماه 1402، هر دلار آمریکا به‌صورت اسکناس و حواله به ترتیب 40 هزار و 769 تومان و 37 هزار و 63 تومان قیمت داشت. هر یورو نیز به‌صورت اسکناس 44 هزار و 506 تومان و حواله آن 40 هزار و 460 تومان قیمت‌گذاری شد. همچنین هر درهم اسکناس 11 هزار و 101 تومان قیمت‌گذاری شد و هر درهم حواله به 10 هزار و 92 تومان رسید.
در 28 اسفند ماه 1402 نیز، قیمت دلار اسکناس در مرکز مبادله به 43 هزار و 472 تومان رسید و یورو اسکناس نیز 47 هزار و 351 تومان معامله شد. همچنین دلار حواله 40 هزار و 552 تومان و یورو حواله، 44 هزار و 170 تومان قیمت‌گذاری شد. درهم اسکناس نیز 11 هزار و 837 تومان و درهم حواله، 11 هزار و 42 تومان معامله شد.
البته در بازار آزاد ارز، دلار و یورو بی‌توجه به قیمت‌های مرکز مبادله، تا 61 هزار تومان و 65 هزار تومان هم پیش رفتند. هرچند به گفته برخی کارشناسان، اینکه بانک مرکزی به واسطه اعلام قیمت‌ها در مرکز مبادله ارز و طلای ایران، همگام با نرخ ارز در بازار آزاد، قیمت‌ها را افزایش نداد، یک موفقیت برای این نهاد به حساب می‌آید.