بازار آریا - هامان هاشمی * با ورود به فصل سرد سال، نگاه عمومی به این سمت رفته که دغدغه اصلی بخش کشاورزی، مشکلات ناشی از قطعی برق نیست و تصور می‌شود که کاهش مصرف انرژی در این فصل، ناترازی برق را تا حد زیادی برطرف کرده است.
اما تجربه فصل گذشته نشان داد که ناترازی و خاموشی برق آثار عمیق و گسترده‌ای بر تولید، معیشت و اقتصاد کشاورزان برجای گذاشته است که هنوز بررسی درباره آنها انجام نشده است. این آسیب‌ها تنها محدود به تاخیر در فعالیت‌های روزمره کشاورزی نمی‌شود، بلکه کاهش کیفیت محصول، افزایش هزینه‌های نگهداری تجهیزات و تخریب برخی زیرساخت‌ها را نیز شامل می‌شود. در برخی مناطق، ساختار خاک و ظرفیت محدود چاه‌ها موجب شد که قطعی و وصل شدن برق منجر به ریزش دیوار چاه‌ها شود و این موضوع به افزایش هزینه‌های تعمیر و کاهش بهره‌وری منجر شد. به عبارت دیگر، خاموشی برق به شکل مستقیم و غیرمستقیم فشار مالی و عملیاتی بر خانواده‌های کشاورزی وارد کرد و تاثیرات آن تا امروز نیز ادامه دارد.
در بسیاری از مناطق کشاورزی صنعتی و نیمه‌صنعتی، توقف موقت فعالیت‌ها باعث شد که برنامه‌ریزی‌های تولید دچار اختلال شود و بازدهی کاهش یابد، همچنین فقدان داده‌های دقیق و بررسی اثرات کمی این خاموشی‌ها، امکان تصمیم‌گیری مبتنی بر واقعیت و پیش‌بینی دقیق آینده را از دست داده است. کشاورزان بدون داشتن اطلاعات کافی درباره میزان آسیب و خسارت‌ها مجبور شدند به شکل تجربی و با ریسک بالاتر تولید خود را ادامه دهند، که خود عامل افزایش عدم اطمینان و زیان اقتصادی بود. بنابراین، ضروری است وزارتخانه و نهادهای مرتبط، کمیته‌ای ویژه تشکیل دهند تا به صورت جامع، علمی و واقعی، تاثیر خاموشی برق بر تولید، کیفیت محصول، هزینه‌های کشاورزی و معیشت خانواده‌ها را بررسی کنند و راهکارهای عملیاتی برای کاهش این آسیب‌ها ارائه دهند.
این بررسی باید شامل شناسایی مناطق حساس، نوع تجهیزات و سازوکارهای مقاوم در برابر نوسانات برق و همچنین سنجش میزان خسارت مالی و کاهش بهره‌وری شود. تنها از این طریق است که می‌توان از تکرار مشکلات مشابه در فصل‌های آینده جلوگیری کرد و سیاستگذاری‌های کلان، برنامه‌ریزی‌های عملیاتی و حمایت‌های مالی از کشاورزان مبتنی بر داده‌های واقعی و قابل اعتماد باشد. بی‌توجهی به این موضوع، می‌تواند دوباره بحران ناترازی برق و آسیب‌های اقتصادی گسترده را برای بخش کشاورزی و امنیت غذایی کشور به همراه داشته باشد.
چالش تامین گاز
در کنار چالش‌های برق، تامین انرژی گازی یکی دیگر از دغدغه‌های جدی بخش کشاورزی است که می‌تواند به شکل مستقیم بر امنیت تولید، کیفیت محصولات و توان اقتصادی خانواده‌های کشاورزی تاثیر بگذارد. تولید گلخانه‌ای و واحدهای دام و طیور برای حفظ شرایط بهینه تولید به مصرف پایدار گاز نیاز دارند. بدون تامین مناسب و منظم گاز، کیفیت و کمیت تولید کاهش پیدا می‌کند و این موضوع علاوه بر اثرات اقتصادی بر کشاورزان، می‌تواند تامین غذایی جامعه را نیز تحت تاثیر قرار دهد. این چالش به ویژه در فصل سرد سال برجسته می‌شود و اگر اقدامات پیشگیرانه انجام نشود، خطر زیان‌های سنگین مالی و عملیاتی برای تولیدکنندگان افزایش می‌یابد. پیش‌بینی‌ها از کمبود گاز در فصل سرما، ضرورت اتخاذ برنامه‌ریزی‌های دقیق و ساختاری را آشکار می‌کند.
مناطق مستعد گلخانه‌ای، دام و طیور باید اولویت ویژه برای تامین گاز داشته باشند تا تولیدکنندگان بتوانند با اطمینان برنامه‌ریزی کنند و کیفیت تولید کاهش نیابد. فقدان انرژی پایدار و مداوم، موجب می‌شود که تولیدکنندگان به استفاده از روش‌های جایگزین کمتر بهینه روی بیاورند که بازدهی تولید را کاهش و هزینه‌های عملیاتی را افزایش می‌دهد. همچنین، این چالش باعث افزایش فشار روانی و اقتصادی بر خانواده‌های کشاورزی می‌شود که خود مانع تصمیم‌گیری‌های راهبردی و بلندمدت در تولید می‌شود.
ضروری است وزارتخانه و نهادهای مسوول تدابیر پیشگیرانه‌ای مانند برنامه‌ریزی تامین ذخایر گاز، ایجاد مکانیسم‌های پشتیبان انرژی و اولویت‌بندی تامین انرژی برای بخش‌های حساس اقتصادی اتخاذ کنند. تنها از این طریق می‌توان تضمین کرد که تولید در گلخانه‌ها، دامداری‌ها و واحدهای طیور با کمترین اختلال ادامه یابد و اقتصاد کشاورزان در مواجهه با نوسانات انرژی پایدار بماند. این اقدامات نه تنها به حفظ توان تولید کمک می‌کند، بلکه به کاهش نوسانات بازار، ثبات قیمت‌ها و افزایش اطمینان فعالان اقتصادی نیز منجر می‌شود.
مشارکت بخش خصوصی برای رفع ناترازی
حل مشکلات ناترازی برق و انرژی در بخش کشاورزی، تنها با بهبود زیرساخت‌ها و تامین انرژی ممکن نیست؛ بلکه نیازمند شفاف‌سازی و اطلاع‌رسانی دقیق از سوی وزارت نیرو و ایجاد مشارکت فعال بخش خصوصی است. تولیدکنندگان و کشاورزان باید بدانند که وضعیت پیش رو چگونه است، برنامه‌های دولت برای رفع ناترازی چه زمان‌بندی و اثربخشی دارند و محدودیت‌های احتمالی کدامند. ارائه اطلاعات واقعی و شفاف می‌تواند خیال کشاورزان را راحت کند و امکان برنامه‌ریزی بلندمدت برای تولید پایدار را فراهم کند. در غیر این صورت، عدم اطمینان و ریسک بالای تولید باعث کاهش بهره‌وری و افزایش زیان‌های اقتصادی خواهد شد.
همزمان، بهره‌گیری از ظرفیت بخش خصوصی برای مقابله با ناترازی انرژی اهمیت ویژه‌ای دارد. سرمایه‌گذاری در واردات پنل‌های خورشیدی، راه‌اندازی نیروگاه‌های کوچک و یا سایر ظرفیت‌های تولید انرژی، می‌تواند بخشی از کمبودها را جبران کند و فشار بر شبکه برق را کاهش دهد. دولت باید نقش تسهیل‌گر را ایفا کند و با ایجاد چارچوب قانونی، پشتیبانی مالی و برنامه‌ریزی دقیق، مسیر مشارکت بخش خصوصی را هموار کند تا سرمایه‌گذاران با اطمینان پروژه‌های خود را اجرا کنند. ترکیب شفاف‌سازی از سوی وزارت نیرو و استفاده هوشمندانه از ظرفیت بخش خصوصی، می‌تواند به راهبردی پایدار برای کاهش ناترازی برق تبدیل شود.
این اقدام نه تنها از تکرار آسیب‌های گذشته جلوگیری می‌کند، بلکه به تقویت اقتصاد کشاورزی، کاهش نوسانات بازار و افزایش امنیت غذایی کمک می‌کند. ضرورت دارد دولت ریل‌گذاری مشخص و برنامه‌ریزی مدون برای مشارکت بخش خصوصی داشته باشد تا امکان تولید انرژی پایدار فراهم شود و ناترازی برق یک بار برای همیشه کاهش یابد. با این رویکرد، تولیدکنندگان می‌توانند با اطمینان خاطر تولید خود را برنامه‌ریزی کنند، خانواده‌های کشاورزی آسیب کمتری ببینند و اقتصاد کشاورزی کشور به سمت پایداری و بهره‌وری بیشتر حرکت کند.
* نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران