بازار آریا - فیلیپ هایمنز* از لحظه‌ای که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، عصر یکشنبه از هواپیما در کوالالامپور پیاده شد، نشانه‌ها حاکی از رابطه‌ای گرم و صمیمی میان او و نخست‌وزیر مالزی، انور ابراهیم بود.
دو رهبر با لبخند و دست دادن روی باند فرودگاه از یکدیگر استقبال کردند و ترامپ حتی چند حرکت رقص با اجراکنندگان محلی انجام داد. در میان تشویق جمعیت، پرچم‌های آمریکا و مالزی را تکان داد و برخلاف پروتکل، هر دو رهبر در یک خودرو نشستند؛ جایی که انور از فرصت استفاده کرد تا درباره صلح پایدار در غزه گفت‌وگو کند. انور خطاب به ترامپ گفت: «از شنیدن عزم شخصی شما برای برقراری صلح در سخت‌ترین مناطق جهان واقعا خوشحالم. کاری تقریبا غیرممکن بود، اما شما انجامش دادید.» نتیجه این دیدار برای انور، توافق تجاری تازه‌ای بود که دیگر کشورها ماه‌ها برای دستیابی به آن در واشنگتن مذاکره کرده بودند.
روابط مالزی و آمریکا به بالاترین سطح ممکن ارتقا یافت و دو طرف متعهد شدند همکاری‌های امنیت دریایی خود را در زمانی که واشنگتن و پکن برای نفوذ در منطقه رقابت می‌کنند، گسترش دهند. انور با تلاش برای تبدیل کوالالامپور به محل گفت‌وگو میان قدرت‌های رقیب، روح تازه‌ای به نشست اتحادیه کشورهای جنوب شرق آسیا (آسه‌آن) بخشید؛ نشستی که سال‌ها بیشتر جنبه نمادین و تشریفاتی داشت.
حضور ترامپ در این گردهمایی باعث شد مجموعه‌ای از توافق‌های اقتصادی شامل تعرفه‌ها، مواد معدنی حیاتی و حتی امضای پیمان صلح میان تایلند و کامبوج حاصل شود؛ شرطی که ترامپ برای حضور در اجلاس گذاشته بود، زیرا در پی تقویت پرونده خود برای دریافت جایزه صلح نوبل است.
ترامپ پیش از سفرش گفته بود: «به رهبر مالزی گفتم که مرد خوبی است و من به او یک سفر بدهکارم.» او از تشریفات استقبال رسمی در فرودگاه لذت برد و با ریتم طبل‌ها به رقص درآمد.
رسانه‌های داخلی مالزی این میزبانی را نشانه «احیای دیپلماسی» کشور و بازگشت رهبری منطقه‌ای دانستند و آن را شاهدی بر افزایش نقش مالزی به عنوان پلی میان شرق و غرب معرفی کردند. اما مخالفان داخلی دیدگاه دیگری داشتند. دبیرکل حزب اسلامی، که بیشترین کرسی را در پارلمان دارد، از استقبال پرشکوه از ترامپ انتقاد کرد و آن را «ریختن نمک بر زخم‌های هنوز خونین مردم غزه» توصیف کرد.
با‌این‌حال، حضور چهره‌هایی چون لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا رئیس‌جمهور برزیل و مارک کارنی نخست‌وزیر کانادا، جایگاه بین‌المللی مالزی را برجسته‌تر کرد و تصویر کشوری را که در سال‌های اخیر در حال بازسازی اعتبار خود بوده، تقویت کرد. در مقابل، برخی دعوت‌ها بی‌پاسخ ماند: ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه و نارندرا مودی نخست‌وزیر هند در نشست شرکت نکردند، احتمالا برای پرهیز از رویارویی با ترامپ بر سر جنگ اوکراین. منتقدان، انور 78ساله را متهم می‌کنند که برای تثبیت اکثریت پارلمانی خود از وعده‌های ضدفساد عقب‌نشینی کرده و با نخبگان قدیمی سازش کرده است.
با این وجود، او توانسته کنترل سیاسی کشور را تثبیت کند و پس از دهه‌ها دولت‌های ناپایدار ائتلافی، ثبات نسبی برقرار سازد. مالزی زمانی از باثبات‌ترین و پاک‌ترین دولت‌های آسیای جنوب شرقی محسوب می‌شد تا زمانی که رسوایی بزرگ مالی «1MDB» با رقم چند‌میلیارد دلار فاش شد. این بحران به سقوط نخست‌وزیر وقت و زندانی شدن او انجامید و ائتلاف حاکمی را که از زمان استقلال در قدرت بود، از میان برد.
در پی آن، دولت‌های کوتاه‌عمر یکی پس از دیگری روی کار آمدند و بی‌ثباتی سیاسی، سرمایه‌گذاران را گریزان کرد. اما در سال 2022، انور که نخستین بار در دهه 1990 به‌عنوان وزیر دارایی اصلاح‌طلب شهرت یافت و سپس با اتهاماتی که آن را ساختگی می‌دانست به زندان افتاد، بازگشتی چشمگیر داشت و به نخست‌وزیری رسید.
انور که همزمان وزیر دارایی نیز هست، در سالی دشوار ریاست آسه‌آن را بر عهده داشت و توانست اقتصاد کشور را به‌رغم تعرفه‌های تجاری ترامپ سرپا نگه دارد. به گفته ادیب ذوالکپلی، بنیان‌گذار موسسه تحلیل ژئوپلیتیک Viewfinder، او اکنون به‌عنوان یکی از رهبران قدرتمند جنوب شرق آسیا شناخته می‌شود.
ادیب گفت: «در سیاست بین‌الملل، مهم است که به‌عنوان میانجی بی‌طرف و صادق شناخته شوی.» اکنون پرسش این است که آیا مالزی می‌تواند جایگاهی مشابه سنگاپور یا قطر به‌عنوان میزبان مورد اعتماد مذاکرات جهانی بیابد یا نه. در جریان اجلاس، تنش‌هایی نیز در کوالالامپور دیده شد. کارنی در واکنش به وعده ترامپ برای افزایش تعرفه بر کالاهای کانادایی، پاسخ سردی داد و در سخنان افتتاحیه خود تاکید کرد کانادا به دنبال کاهش وابستگی تجاری به آمریکا و گسترش همکاری با آسه‌آن است.
انور در عین حمایت از فلسطین، کوشید روابط خود با آمریکا، نزدیک‌ترین متحد اسرائیل، را به خطر نیندازد. او با وجود اعتراضات گسترده علیه جنگ غزه، دعوت خود از ترامپ را لغو نکرد. درحالی‌که چند کیلومتر دورتر، معترضان در میدان تاریخی مردکا تجمع کرده بودند، دیدار رهبران بدون تنش برگزار شد و دو کشور توافق کردند روابط خود را به «مشارکت راهبردی جامع» ارتقا دهند. با‌این‌حال، انور تنها پس از ترک ترامپ به مقصد ژاپن، بار دیگر از وضعیت غزه انتقاد کرد. انور حتی در دوران زندان نیز شبکه ارتباطی خود را حفظ کرده بود؛ از جمله با ال گور، معاون پیشین رئیس‌جمهور آمریکا و پل ولفوویتز، معاون پیشین وزیر دفاع. او در سه سال گذشته با سفرهای متعدد به واشنگتن، پکن و ریودوژانیرو، پیوندهای تازه‌ای با طیف گسترده‌ای از رهبران جهانی ایجاد کرده است.
کارشناسان معتقدند او در تعامل با ترامپ نیز مهارت نشان داده است؛ رهبری که سابقه زیر سوال بردن گروه هفت و ناتو را دارد. عزیزال امیلودین از اندیشکده تحقیقات اقتصادی مالزی گفت: «دیپلمات‌ها اغلب از این شکایت دارند که تعامل با آمریکا دیگر بر مبنای قواعد روشن نیست. انور نشان داد که وقتی چارچوب‌های رسمی وجود ندارد، مهارت فردی و شهود سیاسی می‌تواند موثرترین ابزار دیپلماسی باشد.»
سیر زندگی شخصی انور - از زندانی سیاسی تا نخست‌وزیری - به دیپلماسی او وجهه‌ای اخلاقی بخشیده است؛ هرچند دولتش گاه متهم به انتقام‌جویی از مخالفان قدیمی می‌شود. او در سال‌های زندان می‌گفت هر روز میان قرآن و انجیل مطالعه می‌کرد و یکی از کتاب‌هایی که الهام‌بخش او بود، زندگینامه نلسون ماندلا «راه طولانی آزادی» بود.
انور در مراسم امضای توافق صلح تایلند و کامبوج با طعنه گفت که او و ترامپ «نقاط مشترک زیادی دارند؛ یکی به زندان رفته و دیگری تقریبا تا آستانه آن پیش رفته است». به گفته امی رول فیصل وان ظهیر، مدیرعامل صندوق ثروت ملی خزانه ناسیونال مالزی: «دنیا به رهبرانی نیاز دارد که بتوانند روابط واقعی بسازند. چنین افرادی کم‌اند، و ما واقعا به انور افتخار می‌کنیم.»
* خبرنگار بلومبرگ