بازار آریا - نسیم زمانی :هر پنج دقیقه، یک ایرانی به آلزایمر مبتلا می‌شود. روندی که اگر کنترل نشود در آینده نزدیک، نظام سلامت ایران با یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های خود روبه‌رو خواهد شد. در این میان ، اصفهان از استان‌هایی است که به دلیل جمعیت بالای سالمندان و آلودگی شدید هوا، در صدر مراکز در معرض خطر قرارگرفته است. یک اختلال پیش‌رونده که زندگی فرد، خانواده و جامعه را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
آلزایمر با آلودگی تشدید می‌شود
آلزایمر یا زوال عقل از آن گروه بیماری‌هایی است که بروز آن عمدتاً پس از 65 سالگی و البته عوامل ژنتیکی و محیطی در ابتلا به آن نقش موثری دارند. حال‌آنکه ممکن است افرادی هم در سنین پایین‌تر ، به آن دچار شوند.
یک اتفاق که با تجمع غیرطبیعی پروتئین‌ها در مغز مبتلایان آغاز و موجب تخریب تدریجی سلول‌ها و از بین رفتن ارتباطات عصبی می‌شود.
اما آنچه موجب تشدید روند چنین بیماری شود جدای از افزایش سن و یا بیماری‌هایی مانند دیابت، فشارخون بالا، سکته مغزی و یا ضربه‌های شدید مغزی ،قرار گرفتن در معرض آلاینده‌ها است.
درواقع آلودگی هوا نه‌تنها خطر زوال عقل را افزایش می‌دهد بلکه بیماری آلزایمر را تشدید و موجب بی‌قراری، گیجی و خواب‌آلودگی بیشتر برای این بیماران می‌شود.
به‌نحوی‌که ذرات ریز موجود در هوا می‌توانند از طریق سیستم تنفسی وارد خون و سپس به مغز برسند. این ذرات با ایجاد التهاب و استرس اکسیداتیو در سلول‌های عصبی، موجب تسریع فرآیند تخریب نورون‌ها می‌شوند؛ پدیده‌ای که در آلزایمر نقش اصلی دارد.
اخیراً ، چندین مطالعه اپیدمیولوژیک گزارش کرده‌اند که خطر ابتلا به زوال عقل و بیماری آلزایمر با قرار گرفتن در معرض هوای آلوده افزایش می‌یابد.
همچنین مطالعات مشابه در کشورهای دیگر این یافته را تأیید می‌کند. در پژوهشی در مکزیکوسیتی، شهری با سطح بالای آلودگی، مشخص شد که مغز کودکانی که در این فضا رشد کرده‌اند، نشانه‌هایی از تغییرات پاتولوژی مشابه آلزایمر دارد.
هشدار نسبت به آمار بیماران مبتلابه آلزایمر
طبق آمارهای جهانی حدود 155 میلیون نفر در جهان، مبتلابه آلزایمر هستند که نزدیک به یک‌میلیون و پانصد هزار نفر از این تعداد در کشور ایران زندگی می‌کنند .عددی که هرچه می‌گذرد ،افزایشی تر هم می‌شود.
اما اصفهان که اشاره شد در صدر فهرست آمار این بیماری قرار دارد بر اساس گزارش‌های میدانی و غیررسمی، طی ده سال گذشته شمار مبتلایان به زوال عقل در این استان ،بیش از دو برابر شده است.
و در شرایطی متخصصان مغز و اعصاب نسبت به افزایش آمار بیماران مبتلابه آلزایمر در این منطقه ،هشدار می‌دهند که پژوهش‌های تازه نشان می‌دهد آلودگی شدید هوا در کلان‌شهر اصفهان، به‌ویژه وجود ذرات معلق و فلزات سنگین، ارتباطی مستقیم با افزایش موارد ابتلا به آلزایمر و سایر بیماری‌های زوال عقل دارد.
حال‌آنکه شاخص آلودگی هوای اصفهان در بسیاری از روزهای سال از مرز خطر،هم می‌گذرد.
در این راستا پروژه‌هایی باهدف بررسی نقش آلاینده‌های فلزی مانند سرب و منگنز در بروز آلزایمر در دست اجراست که نتایج اولیه نشان داده در مناطقی از اصفهان، سطح این فلزات در خاک و هوای منطقه بالاتر از حد مجاز است و همین مسئله می‌تواند در سلامت مغزی ساکنان تأثیر بگذارد.
نتایج مطالعات دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در سال 1403 نشان داد در مناطقی از شهر که غلظت ذرات معلق (PM2.5) بالاتر است، احتمال بروز علائم زوال شناختی تا 40 درصد افزایشی و اعلام می‌شود در سال‌های اخیر تعداد بیمارانی که با علائم خفیف تا پیشرفته آلزایمر به پزشکان این استان مراجعه می‌کنند، افزایش چشمگیری داشته است.
به گفته معصومه صالحی رئیس انجمن آلزایمر ایران ،آلودگی هوا روی عملکرد مغز و سایر سیستم‌های بدن تأثیر می‌گذارد و اثر آن بسیار منفی است.
او تأکید می‌کند :هر آنچه برای قلب و سیستم خون‌رسانی ضرر داشته باشد برای مغز نیز مضر خواهد بود. یعنی زمانی که به‌خوبی اکسیژن به مغز نرسد خون‌رسانی کم شده و برای مغز ایجاد مشکل خواهد کرد و به‌جای اینکه اکسیژن مناسب به تمام سیستم بدن برسد کربن و آلاینده‌های زیست‌محیطی وارد بدن شده و روی سلامتی بدن به‌خصوص آلزایمر تأثیر خواهد گذاشت،
و چنانچه دولت به فکر این آلودگی‌ها نباشد، بیماری‌های مختلف مخصوصاً زمینه‌ای بیشتر خواهد شد. همچنین بیماری آلزایمر و انواع دمانس به‌سرعت پیشرفت خواهد کرد.
پیری جمعیت به‌علاوه آلودگی
بر طبق آمار موجود ،جمعیت سالمندان در اصفهان، روبه افزایش و بالاتر از نرخ میانگین کشوری است. به‌طوری‌که740 هزار سالمند بالای 60 سال در این استان زندگی می‌کنند که حدود13 درصد از جمعیت استان را تشکیل می‌دهند،و گفته می‌شود تا سال 1415، این عدد به بیش از 20 درصد می‌رسد. فرایندی که از مراحل جدایی‌ناپذیر زندگی یک انسان است و نیازهای خاص خود را دارد.
حال از طرفی پیری جمعیت در این استان و از سویی هم آلاینده‌های فراوان ،نگرانی‌ها را در مورد توانایی جامعه برای مقابله با امراضی مانند آلزایمر و ارائه خدمات به بیماران بیشتر کرده است.
به عبارتی ترکیب آلودگی مزمن هوا و افزایش جمعیت سالمند، معجون خطرناکی را برای آینده سلامت این استان شکل داده است.
و قابل‌تأمل آنکه بر اساس اظهارات متولیان و متخصصان این حوزه زیرساخت‌های بهداشتی و درمانی اصفهان برای پاسخگویی به این افزایش تقاضا ناکافی و فراهم کردن خدمات مناسب به‌اندازه موردنیاز ،توسعه‌نیافته است. بدون این زیرساخت‌ها آینده نظام سلامت کشور و استان به‌علاوه خانواده‌های این بیماران با چالش‌هایی جدی روبرو خواهند بود.
تأکید بر آن است اگر هرچه سریع‌تر، برنامه‌ای جدی برای پیشگیری و آموزش در نظر گرفته نشود، تا دو دهه آینده، بیش از یک‌سوم سالمندان اصفهانی در معرض درجاتی از زوال شناختی قرار خواهند گرفت.
فقدان برنامه‌های حمایتی
بیماری آلزایمر در حال پیشروی است و متغیرهایی مثل مداوم هوا، فرسودگی سیستم بهداشت سالمندان و نبود برنامه‌های منسجم حمایتی این روند را در استان اصفهان، سرعت بخشیده است.
گرچه در سال‌های اخیر، وزارت بهداشت و سازمان بهزیستی برنامه‌هایی برای پیشگیری از زوال عقل تدوین کرده‌اند، اما ظاهراً اجرای عملی این طرح‌ها بسیار محدود بوده است.
در این حال راهکارهایی نیز نظیر آموزش عمومی و آگاهی‌رسانی درباره علائم اولیه بیماری،ایجاد مراکز نگهداری و حمایت از این بیماران و گسترش خدمات روان‌درمانی ارائه می‌شود، اما به نظر می‌رسد در ارتباط با ممانعت از رشد این بیماری آنچه مورد بی‌مهری قرار دارد کنترل آلودگی هوا در این استان است .موضوعی که حتماً و قطعاً می‌بایست موردتوجه و در دستور کار قرار داشته باشد. چراکه اگر امروز، سیاست‌گذاران سلامت و محیط‌زیست در اندیشه تدابیر اجرایی نباشند فردا حافظه و سلامتی مردم این دیار از سالمند تا کودک ،قربانی غبار آلاینده‌ها خواهد شد.