پایان خشک کابل؟

بازار آریا - دنیای‌اقتصاد: گزارش جدیدی هشدار داده است که کابل، شهری با بیش از 6میلیون نفر جمعیت، می‌تواند به نخستین شهر مدرنی تبدیل شود که در پنج سال آینده با کمبود آب مواجه می‌شود. طبق گزارشی که توسط سازمان غیرانتفاعی « Mercy Corps» منتشر شده است، سطح آب‌های زیرزمینی در پایتخت افغانستان به دلیل استخراج بیش از حد و اثرات تغییرات اقلیمی به‌شدت کاهش یافته است.
«روچی کومار» در گزارشی برای الجزیره نوشت، آیا مساله آب کابل در نقطه بحرانی قرار دارد و آیا مقامات افغان منابع و تخصص لازم برای رسیدگی به این موضوع را دارند؟ در این گزارش که در آوریل امسال منتشر شد، آمده است که سطح سفره‌های آب زیرزمینی کابل در دهه گذشته 25 تا 30متر (82 تا 98فوت) کاهش یافته است و استخراج آب سالانه 44میلیون متر مکعب (1553فوت مکعب) بیش از میزان تغذیه طبیعی آن است.
طبق این گزارش، اگر روند فعلی ادامه یابد، سفره‌های آب زیرزمینی کابل تا سال2030 خشک خواهند شد و تهدیدی برای پایتخت افغانستان محسوب می‌شوند. این گزارش می‌گوید که این امر می‌تواند باعث آوارگی حدود 3میلیون نفر از ساکنان افغانستان شود. در این گزارش آمده است که یونیسف پیش‌بینی کرده است که تقریبا نیمی از چاه‌های زیرزمینی کابل، منبع اصلی آب آشامیدنی ساکنان، در حال حاضر خشک شده‌اند. این گزارش همچنین آلودگی گسترده آب را برجسته می‌کند. اعتقاد بر این است که تا 80درصد از آب‌های زیرزمینی ناامن بوده و دارای سطوح بالای فاضلاب، آرسنیک و شوری هستند. 
دلایل بحران؟
کارشناسان به ترکیبی از عوامل در پس این بحران اشاره می‌کنند: تغییرات اقلیمی، شکست‌ در حکمرانی و افزایش فشار بر منابع موجود از جمله عوامل است آن هم درحالی‌که جمعیت کابل از کمتر از یک‌میلیون نفر در سال2001 به تقریبا 6میلیون نفر در حال حاضر افزایش یافته است. دو دهه مداخله نظامی به رهبری ایالات متحده در افغانستان نیز در این بحران نقش داشته است؛ زیرا مردم بیشتری را مجبور به مهاجرت به کابل کرد؛ درحالی‌که حکمرانی در بقیه کشور نیز آسیب دید. «عاصم مایار»، متخصص مدیریت منابع آب و مدرس سابق دانشگاه پلی‌تکنیک کابل گفت: «این پیش‌بینی بر اساس شکاف فزاینده بین تغذیه آب‌های زیرزمینی و استخراج سالانه آب است. این روندها در سال‌های اخیر به‌طور مداوم مشاهده شده است‌ و این پیش‌بینی را معتبر می‌سازند.» وی افزود: «این نشان‌دهنده بدترین سناریویی است که در صورت عدم مداخله موثر می‌تواند تا سال2030 محقق شود.»
«نجیب‌الله سدید»، محقق ارشد و عضو شبکه متخصصان آب و محیط زیست افغانستان گفت که تعیین جدول زمانی برای خشک شدن پایتخت غیرممکن است. اما او اذعان کرد که مشکلات آب کابل جدی است. او گفت: «هیچ‌کس نمی‌تواند ادعا کند که آخرین چاه چه زمانی خشک خواهد شد، اما آنچه می‌دانیم این است که با کاهش بیشتر سطح آب‌های زیرزمینی، ظرفیت سفره‌های آب زیرزمینی کمتر می‌شود. آب‌های زیرزمینی را مانند کاسه‌ای با آب رو به اتمام تصور کنید.» او گفت: «ما می‌دانیم که پایان نزدیک است.» بخش وسیعی از پایتخت افغانستان به چاه‌های زیرزمینی متکی است و با کاهش سطح آب، مردم به دنبال منابع آب، عمیق‌تر یا در مکان‌های مختلف حفاری می‌کنند.
طبق گزارش اوت2024 اداره ملی آمار، تقریبا 310هزار چاه حفرشده در سراسر کشور وجود دارد. طبق گزارش « Mercy Corps»، تخمین زده می‌شود که نزدیک به 120هزار چاه حفرشده بدون نظارت نیز در سراسر کابل وجود دارد. گزارش سازمان ملل متحد در سال2023 نشان داد که تقریبا 49درصد از چاه‌های حفرشده در کابل خشک هستند؛ درحالی‌که برخی دیگر تنها با 60درصد راندمان کار می‌کنند. مایار گفت که بحران آب، شکاف بین ثروتمندان و فقرای شهر را آشکار می‌کند. او گفت: «ساکنان ثروتمندتر می‌توانند چاه‌های عمیق‌تری حفر کنند که دسترسی فقیرترین‌ها را محدودتر می‌کند. این بحران ابتدا فقیرترین‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.»
«عبدالهادی اچکزی»، مدیر سازمان آموزش و توسعه حفاظت از محیط زیست، یک سازمان مردم‌نهاد مستقر در کابل در زمینه حفاظت از آب و هوا می‌گوید: «نشانه‌های این شکاف در صف‌های طولانی‌تر بیرون شیرهای آب عمومی یا آبگیرهای خصوصی مشهود است.» ساکنان فقیرتر که اغلب کودکان هستند، مجبورند دائما به دنبال منابع آب باشند. او گفت: «هر عصر، حتی اواخر شب، وقتی از محل کار به خانه برمی‌گردم، کودکان خردسالی را می‌بینم که با قوطی‌های کوچک در دست به دنبال آب می‌گردند... آنها ناامید به نظر می‌رسند و به جای درس خواندن یا یادگیری، برای جمع‌آوری آب برای خانه‌هایشان زندگی می‌کنند.»
سدید گفت، علاوه بر این، منابع آب کابل که از قبل هم رو به اتمام بود، توسط «بیش از 500شرکت تولیدکننده آب آشامیدنی و معدنی» که در پایتخت فعالیت می‌کنند، مورد بهره‌برداری قرار گرفته است که همگی از آب‌های زیرزمینی کابل استفاده می‌کنند. طبق محاسبات سدید، «الکوزی» یک شرکت محبوب نوشابه‌سازی در افغانستان، به تنهایی نزدیک به یک‌میلیارد لیتر (256میلیون گالن) آب در طول یک سال – 2.5میلیون لیتر (660هزار گالن) در روز - استخراج می‌کند. سدید گفت که کابل همچنین بیش از 400هکتار (9884 جریب) گلخانه برای پرورش سبزیجات دارد که طبق محاسبات او، سالانه 4میلیارد لیتر (1.05میلیارد گالن) آب مصرف می‌کنند. او گفت: «لیست [نهادهایی که از آب کابل استفاده می‌کنند] طولانی است.» 
کمبود آب با تغییرات اقلیمی تشدید شده است. سال‌های اخیر شاهد کاهش قابل توجه بارندگی در سراسر افغانستان بوده‌ایم. گزارش «Mercy Corps» اشاره می‌کند: «سه رودخانه - رودخانه کابل، رودخانه پغمان و رودخانه لوگر - که آب‌های زیرزمینی کابل را تامین می‌کنند، به‌شدت به برف و آب ذوب یخچال‌های طبیعی کوه‌های هندوکش وابسته هستند. با این حال، بین اکتبر 2023 تا ژانویه 2024، افغانستان در مقایسه با سال‌های گذشته، تنها 45 تا 60 درصد از میانگین بارندگی در اوج فصل زمستان را دریافت کرده است.» مایار، مدرس سابق دانشگاه پلی‌تکنیک کابل، گفت که اگرچه تعیین دقیق میزان بحران ناشی از تغییرات اقلیمی دشوار است، اما رویدادهای شدید آب و هوایی فقط به مشکلات کابل افزوده است. وی گفت: «رویدادهای مرتبط با آب و هوا مانند خشکسالی‌های مکرر، ذوب زودهنگام برف و کاهش بارش برف، به وضوح فرصت‌های تغذیه آب‌های زیرزمینی را کاهش داده است.» سدید نیز افزود: علاوه بر این، افزایش دمای هوا منجر به تبخیر بیشتر و افزایش مصرف آب کشاورزی شده است. درحالی‌که چندین استان در حال تجربه کم‌آبی هستند –‌به ویژه مناطق کشاورزی‌خیز- اما کابل همچنان به‌دلیل افزایش جمعیت، متحمل بیشترین آسیب شده است.