نقش «ارتش نامرئی» در خط مقدم

بازار آریا - دنیا اقتصاد : شاید نام «جنگ الکترونیک» را شنیده باشید. این جنگ می‌تواند هم تک‌نوازی داشته باشد و هم اینکه همنوازی با جنگ گرم داشته باشد. جنگ‌های هکری بین آمریکا و چین یا روسیه با کشورهای اروپایی می‌تواند نمونه شاخص از حالت اول باشد؛ یعنی کشورها بدون اینکه درگیر جنگ گرم با یکدیگر باشند، مشغول «جنگ الکترونیک» هستند.
عمدتا این جنگ‌ها برای سرقت اطلاعات یا از کار انداختن بخشی از صنایع به‌کار می‌رود؛ اما در بخش دوم که موضوع این گزارش است، جنگ الکترونیک می‌تواند یک یاور بسیار خوب در جنگ گرم بین دو کشور باشد؛ جنگی که از آن به‌عنوان «جنگ نامرئی» یاد می‌شود، اما بسیار تاثیرگذار است. 
سایت کی‌یف دیپندنت، استفاده از جنگ الکترونیک را با روایتی از روزهای آغازین جنگ توضیح می‌دهد: وقتی اوکراین در مارس2022، اندکی پس از آغاز حمله تمام‌عیار روسیه، گلوله‌های توپخانه اکسکالیبور را از ایالات متحده دریافت کرد، این گلوله‌ها بلافاصله به سلاح انتخابی ارتش تبدیل شدند. به لطف سیستم ناوبری «جی پی‌اس»، این مهمات گران‌قیمت مسیر پروازی بسیار دقیقی داشتند و می‌توانستند در نبردهای شهری مورد استفاده قرار گیرند. یک سال به جلو برویم، به مارس 2023 و اکسکالیبورها ناگهان شروع به از دست دادن اهداف خود کردند. پارازیت الکترونیکی روسیه که‌گیرنده را با نویز یا اطلاعات نادرست پر می‌کند، جی‌پی‌اس گلوله‌های توپخانه را مسدود کرده و باعث می‌شد مهمات به هدف خود نرسند.
مسائل مشابهی در آوریل2023 تقریبا بلافاصله پس از تحویل بمب‌های هوایی هدایت‌شونده از نوع «مهمات حمله مستقیم متصل» (JDAM) و موشک‌های دوربرد سیستم راکت‌انداز چندگانه هدایت‌شونده (GMLRS) که می‌توانند با سیستم‌های راکت‌انداز «هیمارس» ساخت ایالات متحده مورد استفاده قرار گیرند، رخ داد.
بدتر از همه اینکه، سربازان روسی همچنین در حال ایجاد اختلال در ارتباط با پهپادهای اوکراینی بودند که باعث می‌شد پهپادهای شناسایی و تهاجمی سقوط کنند، در محل فرود بیایند یا در بهترین حالت به پایگاه خود بازگردند.
در جنگی که هر دو طرف به‌شدت به استفاده از انواع پهپادها متکی بوده‌اند - تا جایی که این جنگ «جنگ پهپادها» لقب گرفته است - قابلیت‌های روسیه در ایجاد پارازیت، چالش بزرگی را در خطوط مقدم ایجاد کرده است.
اختلال الکترونیکی تنها یک نمونه از جنگ الکترونیک (EW) است، مجموعه‌ای کامل از سلاح‌های نامرئی که از ابزارهای الکترونیکی در هوا، دریا، زمین یا فضا برای ایجاد مانع و گمراه کردن ارتباطات دشمن و سیستم‌های تسلیحاتی هدایت‌شده الکترونیکی استفاده می‌کنند.
سیستم‌های جنگ الکترونیک از نظر اندازه و شکل، از دستگاه‌های جیبی گرفته تا ارائه‌های راداری و فرستنده-گیرنده‌های نصب‌شده روی کامیون، متفاوت هستند. آنها را می‌توان به چندین نوع تقسیم کرد که در هدف خود متفاوت هستند، از جمله: 
دستگاه‌هایی برای مقابله و سرکوب وسایل الکترونیکی دشمن (ارتباطات رادیویی و ماهواره‌ای، رادارها و غیره) و همچنین موشک‌های هدایت‌شونده و پهپادهای کامیکازه.
وسایلی برای محافظت از پرسنل، تاسیسات و تجهیزات نظامی در برابر نفوذ جنگ الکترونیکی دشمن.
وسیله‌ای برای تشخیص مختصات و اطلاعات مربوط به مکان و اقدامات دشمن به لطف سیگنال‌های رهگیری شده از کانال‌های ارتباطی.
بسته به برد عملیاتی آنها، جنگ الکترونیک را می‌توان به موارد زیر تقسیم کرد: تاکتیکی (تا 50کیلومتر)، عملیاتی-تاکتیکی (تا 500 کیلومتر) و استراتژیک (بیش از 500کیلومتر) . در سطح تاکتیکی نزدیک‌ترین برد، «جنگ الکترونیک سنگری» نیز وجود دارد - دستگاه‌های رادیو - الکترونیکی که تا برد 10کیلومتر کار می‌کنند و برای پوشش گروه‌های تاکتیکی کوچک از پهپادهای شناسایی و FPV (دید اول شخص) طراحی شده‌اند. روسیه به‌طور سنتی سرمایه‌گذاری‌های زیادی در افزایش قابلیت‌های جنگ الکترونیک خود انجام داده است و با ادامه جنگ تمام‌عیار علیه اوکراین، این توسعه به‌شدت افزایش یافته است.
با تثبیت خطوط مقدم، ارتش این کشور توانسته است تعداد زیادی از دارایی‌های جنگ الکترونیک خود را در جایی که می‌توانند بیشترین تاثیر را داشته باشند، مستقر کند. والری زالوژنی، فرمانده کل سابق، در مقاله جنجالی خود برای اکونومیست که در نوامبر2023 منتشر شد، نوشت که برتری روسیه در تعداد دارایی‌های جنگ الکترونیک خود یکی از تهدیدات اصلی برای تبدیل جنگ به موضعی است که به نفع اوکراین نیست.
دولت اوکراین با اذعان به اهمیت دستیابی به برابری در جنگ الکترونیک، در تلاش است تا روند ورود فناوری‌های جدید به میدان نبرد را تسریع کند. تراکم سامانه‌های جنگ الکترونیک روسیه که می‌تواند مستقر و استفاده کند، به لطف سال‌ها سرمایه‌گذاری است. اوکراین و روسیه با قابلیت‌های شروع متفاوتی درگیری را آغاز کردند. تقریبا 65درصد از ایستگاه‌های پارازیت نیروهای مسلح اوکراین در زمان اتحاد جماهیر شوروی تولید شده بودند.
از سوی دیگر، روسیه از سال2009 به‌طور ویژه در توسعه سیستم‌های جنگ الکترونیک خود فعال بوده است که تا حدودی در پاسخ به سیستم‌های شبکه محور ناتو و همچنین تبدیل شدن نیروهای جنگ الکترونیک به شاخه‌ای جداگانه از نیروهای مسلح روسیه بوده است.
والری زالوژنی اشاره می‌کند که شاخه جداگانه‌ای از ارتش روسیه که به جنگ الکترونیک اختصاص دارد، از سال1991 وجود داشته و بیش از 60 مدل مختلف از تجهیزات جنگ الکترونیک را با اهداف و بردهای مختلف توسعه داده است. این امر به این کشور اجازه داده است تا تجهیزات قدیمی خود را تقریبا به‌طور کامل کنار بگذارد.
استفاده نیروهای روسی از جنگ الکترونیک در اوکراین به مدت‌ها قبل از آغاز تهاجم تمام‌عیار برمی‌گردد. 
طبق گزارش ابتکار تحقیقاتی داوطلبانه «InformNapalm»، در طول جنگ 2022-2014 در شرق اوکراین، مسکو با جعل شبکه تلفن همراه محلی، احتمالا با استفاده از سیستم لایه 3 RB-341B، تبلیغات و دستورات جعلی را به سربازان و غیرنظامیان اوکراینی ارسال می‌کرد. همچنین به آنها کمک کرد تا محل پرسنل اوکراینی را که در آن زمان عمدتا از تلفن‌های همراه برای برقراری ارتباط استفاده می‌کردند، پیدا کنند. در آغاز حمله تمام‌عیار، عدم تعادل در جنگ الکترونیک بین دو طرف تاثیر جزئی داشت. موسسه خدمات متحد سلطنتی (RUSI) گزارش داد، اکنون که خط مقدم در بحبوحه «نبردهای موضعی»، عمدتا ثابت است، روسیه یک سیستم جنگ الکترونیک بزرگ را در امتداد هر 10کیلومتر از خط مقدم مستقر کرده است.
طبق گزارش RUSI، مجموعه جنگ الکترونیک «Shipovnik-Aero» روسیه به‌طور خاص در مقابله با عملیات پهپادهای اوکراینی موثر است. این سامانه بردی معادل 10کیلومتر دارد و می‌تواند کنترل یک پهپاد را به دست گیرد و همزمان مختصات موقعیت اپراتور را با دقت یک‌متر به‌دست آورد. سپس می‌تواند این اطلاعات را به یک توپخانه منتقل کند که اکنون می‌داند برای وارد کردن بیشترین آسیب، کجا را هدف قرار دهد.
برایان کلارک، مدیر مرکز مفاهیم و فناوری دفاعی این موسسه، نوشت: «حداقل سه تیپ از پنج تیپ جنگ الکترونیک روسیه که اپراتورهای آنها در سوریه تجربه کسب کرده‌اند، در جنگ اوکراین درگیر هستند. این آمار بدون در نظر گرفتن شرکت در دوره‌های آموزشی ویژه در سایر تیپ‌ها است.» 
کراسوخا-4 که قادر به عملیات در برد تا 300کیلومتر است، یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های جنگ الکترونیک (EW) روسیه و عنصر اصلی سیستم جنگ الکترونیک استراتژیک آن است. این سیستم عمدتا برای ایجاد اختلال در رادارهای کنترل آتش هوایی یا ماهواره‌ای طراحی شده است. کراسوخا-4 که در حمله اولیه روسیه به کی‌یف بسیار قدرتمند و حجیم بود، اکنون در دونباس و جنوب اوکراین مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این سامانه قادر است موشک‌های هدایت‌شونده «AIM-120 AMRAAM »و ایستگاه‌های رادار دفاع هوایی پاتریوت را منحرف کرده و در خطوط ارتباطی اوکراین اختلال ایجاد کند و مانع از شناسایی مواضع توپخانه روسیه توسط نیروهای اوکراینی شود. هیچ پیشرفتی در سطح مشابه در اوکراین وجود ندارد؛ زیرا جنگ الکترونیک استراتژیک دوربرد، قبل از حمله تمام عیار، اولویت مجموعه نظامی-صنعتی اوکراین نبود.
به‌رغم توانایی‌های روسیه در میدان نبرد برای استقرار جنگ الکترونیک، همه متقاعد نشده‌اند که آنها به آن اندازه که به نظر می‌رسد برتر هستند. کارشناسان می‌گویند که بیشتر پیشرفت‌های آنها مربوط به کار در حوزه‌های شناخته‌شده در دوران شوروی است - ناوبری، سرکوب سیگنال‌های رادیویی، رهگیری فرکانس‌های ارتباطی و غیره. خراپچینسکی به سرنگونی چهار هواپیمای روسی در ماه مه 2023 به‌عنوان نمونه‌هایی از شکست جنگ الکترونیک روسیه اشاره کرد. 
در آن سقوط، بر فراز استان بریانسک روسیه، دو جت جنگنده سوخو34 و سوخو35 و دو هلی‌کوپتر اسکورت Mi-8MTPR-1 منهدم شدند. سیستم‌های جنگ الکترونیک که برای محافظت از هواپیما در برابر موشک‌های ضد هوایی با هدف‌گیری راداری طراحی شده‌اند، می‌توانند روی یک جنگنده نصب شوند، اما این سیستم‌ها بسیار سنگین هستند و کل تسلیحاتی را که هواپیما می‌تواند به آنها مجهز شود، محدود می‌کنند. به همین ترتیب، این هلی‌کوپترها هستند که معمولا به تجهیزات قدرتمند جنگ الکترونیکی مجهز شده و به آنها دستور داده می‌شود که 10 تا 30کیلومتر از خط مقدم پرواز کنند تا موانعی برای رادارهای دشمن در منطقه بمباران ایجاد کنند تا زمانی که هواپیما ماموریت خود را به پایان برساند.
هلی‌کوپترهای Mi-8MTPR-1 روسیه مجهز به ایستگاه‌های «Rychag-AV» هستند که قرار بود از شناسایی جنگنده‌ها توسط پدافند هوایی اوکراین و سیستم‌های راداری آنها محافظت کنند. وضعیت مشابهی با جنگنده‌ها در خط مقدم منطقه آودیوکا تکرار شد. در پنج روز در فوریه 2024، نیروهای دفاعی اوکراین هفت جنگنده سوخو-34 و سوخو-35 را منهدم کردند. با این حال، در حال حاضر مشخص نیست که آیا روس‌ها از بالگردهای اسکورت Mi-8MTPR-1 که کمتر از 20فروند از آنها را دارند، استفاده کرده‌اند یا از سامانه جنگ الکترونیک Khibiny. این سامانه به یک جت جنگنده متصل است که به گفته رسانه‌های روسی، به‌طور ویژه برای جنگ در اوکراین مدرن‌سازی شده است.
در همین حال، در سطح ملی، اوکراین در حال توسعه سیستمی است که برای کمک به مقابله با حملات مداوم موشکی و پهپادی روسیه طراحی شده است. این سیستم که پوکرووا نام دارد، اطلاعات کمی در مورد آن در دست است، اما به نظر می‌رسد که قادر به سرکوب سیستم‌های ناوبری ماهواره‌ای روسی مانند گلوناس و جعل آنها و جایگزینی سیگنال‌های واقعی با سیگنال‌های جعلی است. در یک سال اخیر اوکراین سرمایه‌گذاری شدیدی روی تامین تجهیزات جنگ الکترونیک کرده است؛ چراکه غفلت از جنگ الکترونیک برابر با از دست دادن اراضی در اوکراین می‌شود؛ امری که در ابتدای جنگ از آن غفلت شده بود.