بازار آریا - لهستان پس از شناسایی 19 مورد نقض حریم هوایی خود توسط پهپادهای روسی، ماده 4 پیمان ناتو را فعال کرد. به گزارش سی ان ان این اقدام پس از آن صورت گرفت که جت‌های جنگنده ناتو برای اولین بار از زمان آغاز جنگ اوکراین، با شلیک به چند پهپاد روسی که از حریم هوایی لهستان برای حمله به اوکراین استفاده می‌کردند، آنها را سرنگون کردند. مقامات لهستانی این رویداد را یک «اقدام تحریک‌آمیز عمدی» از سوی روسیه خوانده‌اند.
ماده 4 پیمان ناتو به هر کشور عضو اجازه می‌دهد در صورتی که تمامیت ارضی، استقلال سیاسی یا امنیت خود را در خطر ببیند، خواستار تشکیل جلسه مشورتی فوری با تمام متحدان در شورای آتلانتیک شمالی شود. این ماده با ماده 5 تفاوت دارد؛ ماده 5 حمله مسلحانه به یک عضو را حمله به همه اعضا تلقی کرده و مستلزم اقدام نظامی مشترک است.
در مقابل، ماده 4 یک ابزار دیپلماتیک برای کاهش تنش، نمایش همبستگی و هماهنگی اقدامات بعدی است. این فرآیند مشورتی می‌تواند به یک تصمیم یا اقدام مشترک از سوی ائتلاف منجر شود. دونالد توسک، نخست‌وزیر لهستان، ضمن تایید فعال‌سازی ماده 4، اعلام کرد که کشورش بیش از هر زمان دیگری پس از جنگ جهانی دوم به یک درگیری نزدیک شده است. در پی این رویداد، لهستان محدودیت‌های پروازی در شرق کشور وضع کرد و از شورای امنیت سازمان ملل خواستار برگزاری نشست اضطراری شد. ناتو در نشستی در بروکسل، ضمن ابراز همبستگی کامل با لهستان، رفتار روسیه را «بی‌ملاحظه» خواند و اعلام کرد ارزیابی کامل این حادثه در حال انجام است.
روسیه با رد هرگونه قصد حمله به خاک لهستان، این اتهامات را «افسانه‌هایی برای تشدید بحران اوکراین» نامید. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، احتمال «اشتباه» بودن این رویداد را مطرح کرد، هرچند از وضعیت کلی ابراز نارضایتی نمود.این هفتمین بار از زمان تاسیس ناتو است که ماده 4 فعال می‌شود. موارد قبلی بیشتر توسط ترکیه در واکنش به تهدیدهای از سوی سوریه و عراق، و یک بار نیز توسط خود لهستان و دیگر کشورهای اروپای شرقی پس از تهاجم روسیه به اوکراین در سال 2022، به کار گرفته شده بود. در بحبوحه تشدید بمباران شهرهای اوکراین، کرملین از توقف مذاکرات صلح خبر داد و ضمن متهم کردن کشورهای اروپایی به مانع‌تراشی، تاکید کرد که درهای مسکو همچنان به روی گفت‌وگو باز است.
این تحولات در حالی رخ می‌دهد که آغاز رزمایش مشترک و گسترده روسیه و بلاروس با نام «زاپاد 2025»، نگرانی‌های امنیتی شدیدی را در سراسر جناح شرقی ناتو، به‌ویژه در لهستان، برانگیخته است. به گزارش نیویورک تایمز، طی سه هفته اخیر، روسیه با حملات پهپادی و موشکی به اهدافی با حساسیت فزاینده، از جمله یک کارخانه آمریکایی در غرب اوکراین، دو مجموعه دیپلماتیک اروپایی در کی‌یف و در نهایت، حریم هوایی لهستان به عنوان یکی از اعضای ناتو، تنش‌ها را به شکل معناداری افزایش داده است. این اقدامات، الگویی از عبور تدریجی مسکو از خطوط قرمز غرب را نشان می‌دهد؛ استراتژی‌ای که در آن، واکنش‌ها سنجیده شده و با حفظ سطحی از قابلیت انکار، از واکنش‌های شدید جلوگیری می‌شود.
ورود پهپادهای روسی به خاک لهستان، برای اولین بار از آغاز تهاجم به اوکراین در سال 2022، منجر به درگیری مستقیم نیروهای ناتو با جنگ‌افزار روسی شد. با این حال، حملات پیشین تنها به بیانیه‌های شدیداللحن غرب ختم شده بود. آندری سیبیها، وزیر خارجه اوکراین، این حوادث را نشانه «رشد احساس مصونیت از مجازات پوتین» دانست. کاترینا ماترنوا، سفیر اتحادیه اروپا در کی‌یف نیز معتقد است که رهبر روسیه به دلیل عدم مواجهه با عواقب جدی، «جسورتر» شده است.
تحلیلگران می‌گویند روسیه با نزدیک شدن به نهایت ظرفیت نظامی متعارف خود، به اقدامات نمادین مانند این حملات روی آورده تا هم توان دفاعی غرب را بیازماید و هم پیام قدرت ارسال کند. کرملین همواره در این حملات، جایی برای تردید باقی می‌گذارد؛ برای مثال، موشک‌هایی که به نزدیکی مراکز دیپلماتیک اروپایی اصابت کردند، یک ساختمان مجاور را هدف گرفتند. پس از حمله به ساختمان دولت اوکراین، احتمال خطای موشک مطرح شد و پس از ورود پهپادها به لهستان نیز، بلاروس، متحد روسیه، آن را «تصادفی» خواند.
این استراتژی انکار و گمراه‌سازی، سابقه‌ای طولانی در دکترین نظامی روسیه دارد؛ از اعزام سربازان بدون نشان در کریمه در سال 2014 تا عملیات‌های پیشین در چکسلواکی و افغانستان. در مقابل، غرب نیز به تدریج خطوط قرمز خود را جابه‌جا کرده و با ارسال تسلیحات دوربرد به اوکراین و صدور مجوز برای حملات محدود به خاک روسیه، واکنش نشان داده است. مقامات اوکراینی معتقدند روسیه ممکن است از این استراتژی «تشدید تنش برای تنش‌زدایی» به عنوان اهرمی در مذاکرات آینده استفاده کند؛ به این صورت که با ارائه تضمین علیه تهاجمات بعدی به لهستان، آن را به عنوان یک امتیاز در گفت‌وگوهای صلح جلوه دهد. این بازی خطرناک، ریسک درگیری مستقیم را افزایش داده و آینده امنیت اروپا را در‌هاله‌ای از ابهام قرار داده است.
به گزارش الجزیره، دیمیتری پسکوف، سخنگوی کرملین، ضمن تایید وجود کانال‌های ارتباطی، وضعیت فعلی مذاکرات را «وقفه» توصیف کرد. این بیانیه پس از آن صادر می‌شود که تلاش‌های متحدان اروپایی کی‌یف برای اعمال تحریم‌های بیشتر و برقراری آتش‌بس، به دنبال نشست ماه گذشته رهبران آمریکا و روسیه در آلاسکا، بی‌نتیجه مانده است. همزمان، رزمایش «زاپاد 2025» (بین روسیه و بلاروس) که تا سه‌شنبه ادامه دارد، به کانون اصلی تنش‌ها تبدیل شده است. این رزمایش تنها چند روز پس از آن آغاز شد که ورشو، مسکو را به نقض حریم هوایی خود با پهپادهای تهاجمی متهم کرد؛ اقدامی که لرزه بر اندام اروپا انداخت. در واکنش، لهستان آخرین گذرگاه‌های مرزی خود با بلاروس را بست. دونالد توسک، نخست‌وزیر لهستان، شرایط کنونی را «روزهای بحرانی» خواند و هشدار داد کشورش بیش از هر زمان دیگری پس از جنگ جهانی دوم به «درگیری آشکار» نزدیک شده است.
مقامات لهستانی نگرانند که این رزمایش روسی- بلاروسی، سناریوی حمله به «کریدور سوالکی» (نوار مرزی استراتژیک بین لهستان و لیتوانی) را شبیه‌سازی کند؛ نقطه‌ای که از آسیب‌پذیرترین مناطق ناتو محسوب می‌شود. اگرچه مسکو و مینسک ماهیت دفاعی این رزمایش‌ها را اعلام کرده و آن را علیه هیچ کشوری نمی‌دانند، اما کشورهای منطقه اقدامات امنیتی خود را تشدید کرده‌اند. لیتوانی و لتونی نیز بخشی از حریم هوایی خود را بسته‌اند. در پاسخ به این تهدیدها، همبستگی غربی با لهستان افزایش یافته است. فرانسه ضمن احضار سفیر روسیه به دلیل حادثه پهپادی، سه جنگنده رافال برای حفاظت از حریم هوایی لهستان اعزام می‌کند. آلمان نیز گشت‌زنی هوایی خود را بر فراز این کشور گسترش داده است. در کی‌یف، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، هشدار داد که اهداف روسیه فراتر از جنگ فعلی است و نه تنها اوکراین، بلکه امنیت کل منطقه را هدف قرار داده است.