بازار آریا - دنیای اقتصاد - محمدصادق صفا : در دو سال‌منتهی به تابستان 1404، صنعت نرم‌افزار و خدمات رشد قابل‌توجهی را در درآمد عملیاتی تجربه‌کرده و از 8.7همت به بیش از 14همت رسیدهاست.
با وجود این رشد، حاشیه سود ناخالص تنها از 15.55درصد به 18.15درصد افزایش یافته‌است. سود خالص نیز پس از ثبت اوج 2.4 همتی در آخرین فصل سال1402، در تابستان سال‌جاری به 1.8همت کاهش‌یافت. از سوی دیگر، رشد دارایی‌‌‌‌ها، افزایش مطالبات و بدهی‌های کوتاه‌مدت و چالش‌های ساختاری همچون نوسان ارز، تاخیر در پرداخت‌‌‌‌های دولتی و محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها، همچنان فضای کسب‌‌‌‌وکار را تحت‌فشار قرارداده‌اند، بااین‌حال، کارشناسان چشم‌‌‌‌انداز بلندمدت صنعت را به دلیل گسترش روند دیجیتالی‌‌‌‌سازی مثبت ارزیابی می‌کنند.
صنعت نرم‌افزار و خدمات فناوری اطلاعات در این دوره، با وجود چالش‌های متعدد، مسیری روبه‌رشد را طی کرده‌است. مجموع ارزش بازار 18 نماد فعال این صنعت به 1.7همت می‌رسد. به بیان ساده‌‌‌‌تر ارزش این صنعت حدود یک‌درصد از ارزش بورس تهران را شامل می‌شود. بررسی داده‌های تجمیعی صورت سود و زیان و ترازنامه شرکت‌ها نشان می‌دهد درآمد عملیاتی صنعت در سال1402 رشد چشمگیری داشته و این روند در سال1403 نیز با وجود نوسانات ادامه یافته‌است. درآمد ارائه خدمات که در فصل اول سال1402 حدود 8.7همت بود، در پایان سال1403 به بیش از 17.6همت رسید.
این رقم، با وجود کاهش در نیمه اول سال1404، همچنان بالاتر از میانگین تاریخی صنعت است و این افت با توجه به شرایط ناشی از جنگ تحمیلی رخ‌‌‌‌داده قابل‌تفسیر است.
هم‌‌‌‌زمان با این رشد، فشار هزینه‌ای سال1403 بر حاشیه سود ناخالص اثر گذاشت. هزینه‌های ارائه خدمات با سرعتی بیش از رشد درآمد افزایش‌یافت و در نتیجه حاشیه سود ناخالص که در زمستان 1402 به اوج 22درصدی رسیده بود، در فصول بعدی به محدوده 13 تا 18درصد کاهش پیدا کرد، بااین‌حال، در نیمه اول سال‌جاری نشانه‌هایی از کنترل بهتر هزینهها مشاهده می‌شود و نسبت سود ناخالص‌بار دیگر روندی صعودی را آغاز کرده‌است.
این شرایط در سود عملیاتی نیز بازتاب یافته‌است. سود عملیاتی که در فصل نخست سال1402 تنها 977میلیارد‌تومان گزارش شده‌بود، تا پایان سال‌گذشته به 2.96همت افزایش‌یافت، بااین‌حال این شاخص در سال‌جاری کاهش‌یافت و در فصول اول و دوم 1404 در محدوده 1.6 تا 1.7همت تثبیت شد. بررسی‌‌‌‌ها نشان می‌دهد افزایش هزینه‌های عمومی و اداری از مهم‌ترین عوامل این افت بوده است. بررسی سود خالص نیز بیانگر روندی بسیار مثبت در سال1402 است؛ به‌طوری‌که سود خالص از حدود یک‌‌همت در ابتدای این سال‌به بیش از 2.4همت در پایان آن رسید، اما در سال1403 این رقم در محدوده 1.5 تا 2همت نوسان داشت.
در نیمه اول سال‌جاری نیز سود خالص به میانگین 1.74همت رسیدهاست. گرچه این رقم کمتر از اوج سال‌گذشته است، اما از سودآوری پایدار و توانمندی ذاتی این صنعت در خلق سود حکایت دارد؛ زیرا عملکرد آن وابستگی زیادی به ثبات اقتصادی دارد. نسبت سود خالص نیز پس از افزایش به بیش از 17درصد در سال1402 و کاهش در سال1403، در سال‌جاری دوباره رو به بهبود گذاشته‌است.
در بخش ترازنامه، رشد قابل‌توجهی در دارایی‌های جاری و غیرجاری مشاهده می‌شود. افزایش مطالبات تجاری که گاهی تا 40درصد از کل دارایی‌های جاری را تشکیل می‌دهد، از یک‌‌‌‌سو نشان‌دهنده گسترش بازار و از سوی دیگر هشداری نسبت به طولانی‌‌‌‌تر شدن چرخه وصول است. روندی که می‌تواند در آینده زنگ خطر جدی برای صنعت باشد.
دارایی‌های ثابت نیز در این دوره با رشد همراه بوده‌اند. رشدی که عمدتا ناشی از سرمایه‌گذاری شرکت‌ها در تجهیزات سخت‌افزاری، مراکز داده و زیرساخت‌های پشتیبان است. افزایش بهای این تجهیزات، به‌‌‌‌ویژه در شرایط تحریمی و دشواری دسترسی به ارز، نرخ رشد دارایی‌‌‌‌ها و ترکیب ساختار دارایی‌‌‌‌ها را تحت‌تاثیر قرارداده‌است.
در همین حال، حقوق صاحبان سهام با اتکا به سود انباشته رشد قابل‌توجهی داشته که تاییدی بر توانایی صنعت در تقویت سرمایه داخلی است. در مقابل، بدهی‌‌‌‌ها به‌‌‌‌ویژه تسهیلات بانکی کوتاه‌مدت در سال1403 رشد فزاینده‌ای داشته و نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام در برخی فصول به بالای 0.45 واحد رسیدهاست. این نسبت در سطح صنعت همچنان در محدوده «متوسط رو به مطلوب» قرار دارد، اما حفظ این جایگاه نیازمند برنامه‌‌‌‌ریزی دقیق‌‌‌‌تر است.
تقاضای روبه‌رشد و فشار هزینهها
با وجود روند صعودی تقاضا در سطح داخلی و جهانی، صنعت نرم‌افزار همچنان با چالش‌های بنیادین روبه‌‌‌‌روست. نوسانات شدید نرخ ارز، افزایش هزینه‌های واردات لایسنس‌‌‌‌ها، نرم‌‌‌‌افزارهای تخصصی و سرویس‌های ابری بین‌المللی را به‌دنبال داشته‌است. همچنین کمبود نیروی متخصص، افزایش هزینه‌های جذب و آموزش و دشواری نگهداشت نیروی انسانی که بزرگ‌ترین بخش هزینه عملیاتی شرکت‌ها را تشکیل می‌دهد، یکی از موانع اصلی بهره‌‌‌‌وری سرمایه است.
موج‌های پی‌‌‌‌درپی مهاجرت نیز ضرورت توجه بیشتر به حفظ سرمایه انسانی را دوچندان کرده‌است. علاوه‌بر این، ناپایداری در زمان‌بندی و تاخیر در پرداخت مطالبات قراردادهای دولتی و شبه‌‌‌‌دولتی، جریان وجوه نقد شرکت‌ها را با ریسک مواجه‌کرده و توان اجرای پروژه‌های بلندمدت را محدود می‌کند.
چشم‌‌‌‌انداز مثبت در انتظار بهبود ساختاری
با وجود این چالش‌ها، چرخه بلندمدت صنعت نرم‌افزار همچنان مثبت ارزیابی می‌شود. گسترش دیجیتالی‌‌‌‌سازی در بخش‌‌‌‌های مالی، انرژی، سلامت و آموزش، رشد پلتفرم‌های بومی SaaS و خدمات ابری، فراگیری سامانه‌‌‌‌های پرداخت الکترونیک و افزایش توجه سازمان‌های بزرگ به امنیت سایبری، همگی زمینه‌‌‌‌ساز رشد بلندمدت تقاضا هستند. در صورت کنترل هزینهها، به‌‌‌‌ویژه در حوزه نیروی انسانی و زیرساخت و بهبود چرخه وصول مطالبات، بازگشت حاشیه سود ناخالص به محدوده 20درصد و بالاتر در نیمه دوم سال1404 دور از انتظار نیست.
مسیر دشوار رشد پایدار
در مجموع، صنعت نرم‌افزار و خدمات فناوری اطلاعات طی دو سال‌اخیر، به‌رغم فشارهای ساختاری و محیطی، عملکردی رشد‌‌‌‌محور و پایدار داشته‌است. درآمدها افزایش‌یافته، سودآوری حفظ‌شده، ساختار سرمایه تقویت شده و اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی همچنان پابرجاست. با توجه به نقش محوری این صنعت در تحول دیجیتال اقتصاد ملی، سرمایه‌گذاری هوشمندانه در زیرساخت‌های فناوری، تسهیل واردات تجهیزات تخصصی و تقویت اکوسیستم نوآوری، می‌تواند زمینه‌‌‌‌ساز ورود دوباره این صنعت به یک دوره رشد پرشتاب و سودآوری بهینه در دوره‌‌‌‌های آینده باشد.