بازار آریا - در سال گذشته، چین بیش از هر زمان دیگری پنل خورشیدی صادر کرده. اما جهتگیری صادراتی این کشور بهطور معناداری تغییر کرده است. برای نخستینبار در 6سال گذشته، کشورهای درحال توسعه بیش از توسعهیافتهها واردکننده این فناوری سبز بودهاند. عربستان سعودی و پاکستان در صدر واردکنندگان قرار دارند و بازارهای جدیدی از آفریقا و آمریکای لاتین بهسرعت در حال ظهور هستند. این در حالی است که چین نیز رکورد نصب داخلی پنل خورشیدی را شکسته است. در همین حال، کشورهایی مانند هند، اروپا و آمریکا با گسترش تولید داخلی بهدنبال کاهش وابستگی به واردات از چین هستند.
بر اساس دادههای ابزار «رهیاب صادرات پنل خورشیدی چین» از موسسه امبر که بهتازگی با اطلاعات کامل سال 2024 بهروزرسانی شده، صادرات پنل خورشیدی چین به بیش از 200 کشور را رصد کرده است. این دادهها نشان میدهد در سال 2024، صادرات پنلهای خورشیدی چین 10درصد افزایش یافته، این در حالی است که واردات کشورهای درحال توسعه 32درصد افزایش یافته اما واردات کشورهای توسعهیافته 6درصد کاهش یافته است.
این روند نشان میدهد که سرعت رشد صادرات چین کمتر از افزایش 30 درصدی نصب پنلهای خورشیدی در خارج از چین بوده و کشورهای مختلف به تدریج در حال توسعه ظرفیت تولید داخلی خود یا استفاده از موجودیهای وارداتی قبلی هستند. علاوه بر افزایش واردات پاکستان و عربستان، در پایان سال 2024 تقاضا از سوی کشورهای کوچک آفریقا و آمریکای لاتین نیز رشد چشمگیری داشته که نشاندهنده تلاش چین برای گسترش بازارهای صادراتی خود است. همچنین، صادرات چین به کشورهای درحال توسعه طی دو سال گذشته دو برابر شده و برای نخستین بار از سال 2018 از صادرات به کشورهای توسعهیافته پیشی گرفته است. واردات کشورهای درحال توسعه از 60 گیگاوات در سال 2022 به 126 گیگاوات در سال 2024 رسیده، در حالی که واردات کشورهای پیشرفته تنها 12درصد افزایش یافته است.
واردکنندگان پنل خورشیدی چین
هلند همچنان بزرگترین واردکننده پنل خورشیدی چین است که این موقعیت را عمدتا به دلیل نقش بندر روتردام بهعنوان مرکز واردات اروپا حفظ کرده است. اما رتبههای دوم تا پنجم به کشورهای درحال توسعه تعلق دارد؛ برزیل با واردات 20 گیگاوات پنل در جایگاه دوم قرار دارد و پاکستان و عربستان سعودی که در سال 2022 به ترتیب در رتبههای دوازدهم و بیستوششم بودند، در سال 2024 به جایگاههای سوم و چهارم صعود کردند. سایر بازارهای مهم صادرات چین شامل هند، امارات متحده عربی، عمان، تایلند، فیلیپین، آفریقای جنوبی، شیلی، ازبکستان و مکزیک است.
در سال 2024، عربستان و پاکستان هر یک حدود 17 گیگاوات پنل خورشیدی از چین وارد کردند، در حالی که این رقم در سال 2023 تنها 8 گیگاوات بوده است. اما شیوه رشد این دو کشور کاملا متفاوت بوده؛ در پاکستان، افزایش واردات بیشتر ناشی از نصب پنلهای خورشیدی کوچک و پراکنده بدون استفاده از ذخیرهسازی باتری و با سرمایهگذاری مستقیم مصرفکنندگان بوده است. بحران برق و افزایش قیمت انرژی انگیزه اصلی این رشد محسوب میشود. بر اساس برآوردهای موسسه امبر، تنها در سال 2024 بین 10 تا 15 گیگاوات ظرفیت خورشیدی جدید در پاکستان نصب شده است که با توجه به اوج تقاضای برق حدود 30 گیگاوات در سال 2023، نشاندهنده رشد قابلتوجهی است. تقریبا تمامی این نصبها بر پشتبامها یا در مجاورت کارخانهها و زمینهای کشاورزی انجام شدهاند.
در عربستان سعودی، رشد واردات پنلهای خورشیدی عمدتا ناشی از پروژههای بزرگ نیروگاههای خورشیدی در بیابان است که با سرمایهگذاری شرکتهای بینالمللی اجرا شدهاند. این کشور در پنج دوره مناقصه بین سالهای 2017 تا 2024، نیروگاههایی را با نرخهای بسیار پایین (حدود 13 دلار به ازای هر مگاواتساعت) قرارداد بسته است. تا پایان سال 2024، حدود 3.3 گیگاوات از این پروژهها وارد فاز بهرهبرداری شده و 5.4 گیگاوات دیگر نیز در دست ساخت است. هدف عربستان، تامین 50درصد برق خود از منابع تجدیدپذیر تا سال 2030 است. همزمان با این روند، در پایان سال 2024 صادرات پنل خورشیدی چین به 15 کشور جدید، از جمله نیجریه، عراق و الجزایر، افزایش قابلتوجهی یافته است؛ هرچند هنوز مشخص نیست که این رشد ناشی از تحقق اهداف فروش سالانه است؛ یا روندی پایدار.
تلاش برای کاهش وابستگی به چین
با وجود رسیدن صادرات پنل خورشیدی چین به رکورد 242 گیگاوات در سال 2024، نرخ رشد آن با کاهش چشمگیری به 10درصد رسیده است، در حالی که نصب پنل در سایر کشورها 30درصد افزایش یافته است. این روند نشاندهنده تلاش جهانی برای کاهش وابستگی به پنلهای چینی است.
هند ظرفیت تولید داخلی خود را بهطور قابلتوجهی افزایش داده و در سال 2023 حدود 23 گیگاوات و در نیمه اول 2024 نیز حدود 11 گیگاوات ظرفیت جدید راهاندازی کرده است. با این حال، این کشور همچنان به واردات سلولهای خورشیدی از چین وابسته است و 48درصد صادرات سلول چین در سال 2024 به هند صورت گرفته است.
اتحادیه اروپا نیز در مسیر دستیابی به هدف تولید 30 گیگاوات پنل خورشیدی تا پایان سال 2025 قرار دارد، هرچند ظرفیت تولید آن نسبت به سایر مناطق کمتر است.
ایالات متحده آمریکا اگرچه واردات مستقیم پنل از چین ندارد، اما بیش از 90درصد نیاز خود را از کشورهای آسیایی مانند ویتنام، تایلند، مالزی، هند و کامبوج تامین میکند. ظرفیت تولید داخلی آمریکا از 7 گیگاوات در سال 2020 به 50 گیگاوات در اوایل 2025 افزایش یافته و برنامههایی برای توسعه 56 گیگاوات ظرفیت بیشتر نیز در دست اجراست.