بزرگنمايي:

بازار آریا - یک اقتصاددان گفت: این‌ها مشکلاتی است که می‌توانیم آن‌ها را به صورت کمّی با عدد و رقم نشان دهیم. بسیاری از مشکلاتی که برای کشور به وجود آمده و منابعی که از بین رفته، منابعی که می‌توانستیم داشته باشیم و نداریم و معضلات اجتماعی‌ای که به دلیل این تحریم‌ها در کشور پیش آمده، قابل اندازه‌گیری و ارائه نیست. چطور می‌توانیم بگوییم تحریم بی‌اثر است؟

ایران تحریم‌ناپذیر است؛ این جمله‌ای بود که رسانه‌های اصولگرا و حاکمیتی از سخنان دیروز رئیس‌جمهور در افتتاحیه نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی جمهوری اسلامی ایران (اکسپو 2024) به عنوان تیتر انتخاب کردند.
مطرح کردن این سخن از سوی رئیس‌جمهور کشوری که سال‌هاست با تحریم‌های فلج‌کننده مواجه بوده و تلاش برای رفع این محدودیت‌ها یکی از شعار‌های کاندیداهایش در انتخابات مختلف بوده، جالب توجه به نظر می‌رسید.
هر چند ایران از ابتدای پیروزی انقلاب و پس از اشغال سفارت آمریکا برای اولین بار با تحریم مواجه شد، اما بالا گرفتن مناقشه هسته‌ای در چند مرحله تحریم‌های مختلفی از جانب کشور‌ها و همچنین سازمان ملل متحد نصیب ایران کرد. شاید در ابتدای وضع تحریم‌ها، به خاطر وجود ذخایر کافی ارزی، تاثیر نکردن تحریم‌ها و گسترده نشدن رژیم محدودیت‌ها، مردم اثر آن‌ها را حس نمی‌کردند، اما طی سال‌های گذشته این تاثیر به‌خوبی در کف جامعه خود را نشان داده است. به همین دلیل می‌توان گفت که به کار بردن این جمله از سوی رئیس دولت، جالب توجه است.
کمی جست‌وجو در میان اخبار مختلف، نشان می‌دهد که سیدابراهیم رئیسی پیش از این همواره با احتیاط از عدم تاثیر تحریم‌ها صحبت می‌کرد و به آن نیز معترف بود و رفع آن‌ها را وظیفه خود می‌دانست. تحریم‌های اقتصادی آمریکا شاید به نتیجه مطلوب مورد نظر کاخ سفید و دولت‌های واشنگتن نرسید، اما به گواه ناظران و آمارها، تاثیر خود را بر اقتصاد کشور و زندگی بخش عظیمی از مردم گذاشت. لازم به ذکر است که یک سال تا انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم در بهار 1404 باقی مانده و شاید شعار‌ها از بهار 1403 آغاز شده باشد.
رئیس‌جمهور چه گفت؟
رئیسی در افتتاحیه این رویداد با تاکید بر اینکه برگزاری نمایشگاه توانمندی‌های صادراتی گواه تحریم‌ناپذیر بودن جمهوری اسلامی ایران است، گفت: «تحریم در ایران اسلامی با اراده پولادین مردم هرگز به نتیجه نرسیده و پس از این هم نخواهد رسید. برگزاری این نمایشگاه همچنین نشان‌دهنده آن است که طرح‌های شیطانی منزوی کردن ایران، هرگز به نتیجه نرسیده و نخواهد رسید.»
او اضافه کرد: «متاسفانه جریان تحریم‌ها جلوه‌ای از ظلم و زیاده‌خواهی سلطه‌گران است که وقتی علیه ملتی اعمال می‌شود، نه صرفاً در مسیر رسیدن به اهداف آن ملت بلکه در مسیر رسیدن همه ملت‌ها به اهداف‌شان مانع ایجاد می‌کنند؛ این حقیقت تحریم است و تحریم در واقع جنگی از نوع غیرنظامی برای جلوگیری از دستیابی ملت‌ها به آرمان‌ها و اهداف‌شان است.»
رئیس دولت سیزدهم در ادامه با بیان اینکه ملت ایران با توکل بر خدا و تکیه بر داشته‌های داخلی تحریم‌ها را به اعتراف مقامات رسمی آمریکایی پشت سر گذاشته است، گفت: «آمریکایی‌ها رسماً اعتراف کردند که سیاست فشار حداکثری علیه ایران مفتضحانه شکست خورده است و این دستاورد حاصل تلاش جوانان با اراده ما در عرصه تولید و فعالیت اقتصادی است.»
نظرات پیشین رئیسی
زمانی که در اخبار جست‌وجو می‌کردیم، رد پای اظهارنظر‌های تحریمی سیدابراهیم رئیسی تا سال 1391 یعنی زمانی که معاون اول قوه قضائیه بود، مشخص شد. این اظهارنظر‌ها در دوران دادستانی کل کشور و نامزدی انتخابات‌های ریاست‌جمهوری نیز ادامه پیدا کرد.
رئیسی در تمام این سال‌ها، عضو مجلس خبرگان رهبری، تولیت آستان قدس رضوی و دادستان کل ویژه روحانیت نیز بوده و اگر اظهارنظر‌های تحریمی او را از لحاظ زمانی تطبیق بدهیم، با این مسئولیت‌ها نیز به‌طور طبیعی هم‌پوشانی پیدا می‌کند.
رئیسی در سال 1396، از حوزه قضا برای اولین بار وارد سیاست و به‌عنوان نامزد اصولگرایان به رقابت با حسن روحانی رئیس‌جمهور مستقر پرداخت. ما نیز همین دوران را برای بازخوانی نظرات تحریمی رئیسی مدنظر قرار می‌دهیم.
1396 / دومین مناظره انتخاباتی: آقای روحانی قول دادند که با برجام تحریم‌ها برداشته شود، اما متاسفانه هیچ اتفاقی اتفاق نیفتاد. [..] در برابر دشمنان نباید ضعف نشان داد، اگر آن‌ها ببینند با دولت مقتدری روبه‌رو هستند که بر سر مصالح کشور و منافع مردم کوتاه نمی‌آید، چک برجام نقد خواهد شد.
1396 / دومین گفت‌وگوی ویژه خبری: باید تحریم‌ها را فرصت تلقی کرده و برای توانمند شدن اقتصاد کشور تلاش کنیم. اگر پیامی که غربی‌ها و دشمنان از سخنان دریافت می‌کنند پیام ایستادگی، مقاومت، تبدیل تحریم به فرصت و اقتصاد مقاومتی باشد، حتماً عقب‌نشینی خواهند کرد. دشمنان تا جایی جلو می‌آیند که اهداف و منافع‌شان تامین شود. آن روزی تهدیدات علیه ما کارساز خواهد بود که در مقابل دشمنان اظهار ضعف کنیم.
1396 / سخنرانی در جمع طلاب: با دیپلماسی التماسی نمی‌توانیم با دنیا تعامل کنیم. مشکل اساسی تحریم بانکی بود که همچنان برقرار است و رژیم تحریم‌ها همچنان برقرار است. [..] طیب‌نیا و سیف هم گفته‌اند و فقط ما این را نمی‌گوییم، بعد می‌گویند در حساب ماست، اگر این‌طور است این پول را برداشت کنید، چرا با الفاظ بازی می‌کنید.
1396 / در جمع مردم مشهد: ما در دولت کار و کرامت این سند [برجام] را نقد می‌کنیم، ادعا کردید تحریم‌ها را برداشتید، اما مردم باید قضاوت کنند و ما با کمک همین مردم تحریم‌ها را برمی‌داریم.
1396 / در جمع مردم مشهد (اولین سخنرانی پس از انتخابات): زانو زدن در برابر یک مقام عربی وقتی هزاران مسلمان در منا به شهادت رسیده‌اند، سیاست ملتمسانه است. دشمنان این پیام‌ها را از داخل دریافت می‌کنند و یکی از عوامل تشدید تحریم‌ها پیام‌هایی است که از داخل برای غربی‌ها ارسال می‌کنند.
تمام این اظهارنظر‌ها به پیش از خروج آمریکا از برجام مربوط است؛ زمانی که به گواه آمار و اخبار و در مقایسه با امروز، کشور شرایطی بسیار بهتر داشت. ابراهیم رئیسی در انتخابات 1400 نیز به تحریم‌ها اشاره کرد.
1400 / بیانیه اعلام حضور رئیسی در انتخابات ریاست‌جمهوری: با اجماع ملی و دیپلماسی هوشمند و مبتکر، حتی یک لحظه را برای رفع تحریم‌های ظالمانه از دست نخواهد داد. با دیپلماسی برآمده از قدرت داخلی، تعامل و رابطه دوستانه و مقتدرانه با دنیا، مخصوصاً با همسایگان را، با سرعت پیگیری می‌کند.
1400 / در بازدید از بیمارستان میلاد: تحریم‌ها و فشار‌ها شکست خورده است. ما ملتی با اراده داریم و جوان‌ها خنثی‌کننده تحریم‌ها هستند و تولید واکسن در کشور از نقطه‌های اقتدار و افتخار ملی است و تولید واکسن و عناصر تولید انبوه واکسن برای کشور افتخارآفرین است.
1400 / دیدار با جمعی از نخبگان جوان: ما برای رفع همه تحریم‌ها باید تلاش کنیم، اما در کنار آن باید به خنثی‌سازی تحریم‌ها نیز توجه کنیم.
1400 / در برنامه تلویزیونی دستخط: اینکه تحریم‌ها در کشور ما اثر گذاشته، کسی منکر نیست، اما اگر زخمی وجود نداشته باشد، وقتی مگسی می‌خواهد روی زخم بنشیند آن زمان مشکلات ایجاد می‌شود. ما می‌خواهیم بگوییم زخمی وجود دارد و مشکلاتی در داخل وجود دارد، سوءمدیریت‌هایی در داخل وجود دارد. تحریم هم وقتی می‌آید تحریم در بخش‌های مختلف مشکلاتی ایجاد می‌کند. [..]
1400 / دومین مناظره انتخاباتی: هر دولتی کار را به دست بگیرد یکی از وظایف مهمش رفع تحریم‌های ظالمانه است. در این جهت تردید نباید کرد، ولی در کنار این قضیه، باید خنثی‌سازی تحریم‌ها هم در دستور کار عملی قرار بگیرد و اقتصادمان را هم شرطی نکنیم و تلاش شود تکانه‌ها بر آن تأثیر نکند.
1400 / در حاشیه حضور در صداوسیما: حتماً برای رفع تحریم‌های ظالمانه اقدام می‌شود و راهکار آن هم موجود است، بنابراین دولت با پشتوانه عزتی که خداوند به این کشور داده و با اقتدار و افتخاری که مردم دارند، باید با قدرت وارد شود و با کسانی که می‌خواهند حقوق حقه ملت ایران را ضایع کنند مواجه شده و رفع تحریم‌ها را دنبال کند.
1400 / دیدار با مردم شهر قدس: دولت مردمی حتماً در دیپلماسی و رفع تحریم‌های ظالمانه فعال عمل خواهد کرد. برای رفع مشکلات کشور به بیگانگان چشم نمی‌دوزیم و قویاً معتقدم همه مشکلات با اتکا به توان داخلی و با دست‌های توانای خود مردم حل خواهد شد. اقتصاد کشور و سفره مردم را نباید به خارج از کشور و امری که اختیارش در دست دیگران است، مرتبط کرد و اجازه داد ارزش پول ملی روزبه‌روز کمتر و سفره مردم کوچک و کوچک‌تر شود.
این دست اظهارات سید ابراهیم رئیسی تا پس از انتخابات و قرار گرفتن در مسئولیت نیز به طرق مختلف ادامه پیدا کرد. وزارت امور خارجه این تیتر را برای خبر تنفیذ رئیسی و به نقل از رئیس‌جمهور جدید استفاده کرد: «به دنبال رفع تحریم‌ها خواهیم بود، ولی سفره مردم را به بیگانگان گره نمی‌زنیم.»
و زنجیره این اظهارات همچنان ادامه دارد. گاهی صدایی از درون دولت بیرون می‌آید و مشکلات را ناشی از تحریم‌ها می‌داند و گاهی سیاست بر واقعیت غلبه پیدا می‌کند و خبر از تحریم‌ناپذیری می‌دهد. اما حجم بالای سهم واژه و مفهوم «تحریم» در صحبت‌های سیاستمداران کشور نشان می‌دهد که این مسئله نه‌تن‌ها پیش‌پاافتاده و بی‌اثر نیست، بلکه افکار عمومی درباره آن پاسخ می‌خواهد که افراد راجع به آن اظهارنظر می‌کنند.
داوود سوری، اقتصاددان و استاد پیشین اقتصاد دانشگاه شریف درباره اظهارات رئیس‌جمهور مبنی بر تحریم‌ناپذیری ایران، گفت: «نمی‌توانیم غیر از آنچه آقای رئیسی گفتند، از این مقام انتظار داشته باشیم. می‌توانیم بپذیریم که ایشان به‌عنوان مقام سیاسی کشور، چنین بگویند. چنین ادعایی از لحاظ سیاسی مورد قبول، اما بنیان اقتصادی‌اش ضعیف است.
واقعیت این است که تحریم نه تنها برای ما، بلکه برای هر کشوری آسیب‌رسان است. همین کشور‌های تحریم‌کننده هم با توان اقتصادی بالا اگر تحت تحریم قرار بگیرند، آسیب خواهند دید. تحریم هزینه‌های مبادله برای آن کشور را بالا می‌برد. مهم این است که ساختار حاکم در کشور تحت تحریم، هزینه و فایده را محاسبه کند و به این نتیجه برسد که در مقابل آسیب‌هایی که می‌بیند، چه به دست می‌آورد؛ منافع کلان یا جزئی.»
سوری در پاسخ به این سوال که تحریم‌های اعمال‌شده علیه ایران طی سال‌های گذشته چه آسیبی به اقتصاد کشور وارد کرده است؟ گفت: «اگر نگاهی به شاخص‌های اقتصادی کشور بیاندازیم، به این حقیقت پی می‌بریم که روند رو به نزول اقتصادی کشور در دهه 90 سرعت بیشتری گرفت. در دهه 90، اقتصاد ایران رشد صفر درصد داشت در حالی‌که کشور‌های دیگر رشد مثبت را تجربه می‌کردند و در جایگاه‌های بالاتری قرار گرفتند، ولی ما نتوانستیم هیچ حرکتی داشته باشیم. نرخ تورمی که در این سال‌ها بین 10 تا 20 درصد بود، چند سالی است که حوالی 50 درصد می‌چرخد.
ارزش پول ملی که در آن سال‌ها عددی نزدیک به 3 هزار تومان بود، در حال حاضر تقریباً 20 برابر و در واقع یک بیستم ارزش آن کاهش پیدا کرده است. شاید نتوان همه این نمونه‌ها را ناشی از تحریم دانست، اما از قول مسئولین کشور که همواره می‌گویند مشکلات از تحریم‌هاست، ما هم می‌توانیم بگوییم تحریم نقش بسیار زیادی در این مسائل داشته است. این‌ها مشکلاتی است که می‌توانیم آن‌ها را به صورت کمّی با عدد و رقم نشان دهیم. بسیاری از مشکلاتی که برای کشور به وجود آمده و منابعی که از بین رفته، منابعی که می‌توانستیم داشته باشیم و نداریم و معضلات اجتماعی‌ای که به دلیل این تحریم‌ها در کشور پیش آمده، قابل اندازه‌گیری و ارائه نیست. چطور می‌توانیم بگوییم تحریم بی‌اثر است؟»
استاد پیشین دانشگاه شریف درباره فروش نفت ایران به چین که از آن به عنوان مصداق بی‌اثر کردن تحریم‌ها یاد می‌شود، افزود: «همین حقیقت که ما فروش نفت به چین را یک موفقیت می‌دانیم، یعنی تحریم مؤثر بوده است. یعنی ما نمی‌توانیم نفت‌مان را به کشور‌های دیگر بفروشیم؛ چین تنها مشتری ماست و نفت‌مان را با تخفیف زیاد خریداری می‌کند. همین مسئله گواهی بر مؤثر بودن تحریم‌هاست. سال گذشته به دلیل مسائلی مثل جنگ اوکراین، افزایش قیمت انرژی و خواست قدرت‌هایی که قصد کنترل این بازار را داشتند، توانستیم نفت زیادی بفروشیم و بعضی مشکلات‌مان را عقب بیاندازیم. زمانی می‌توانیم ادعای موفقیت داشته باشیم که نفت و دیگر کالا‌هایمان را به هر کشوری که بخواهیم، بفروشیم و درآمد آن را به شکلی که می‌خواهیم وارد کشور کنیم.»
سوری ادامه داد: «در حال حاضر نفت را به چین می‌فروشیم و در ازای آن یا باید کالا‌های چینی وارد کنیم یا پول حاصل از آن را با هزینه‌های زیاد به نقاط مختلف انتقال دهیم و به کشور برسانیم. تمام این انتقالات غیرمستقیم هزینه‌های بالایی دارد و ارزش نفت با تخفیف فروخته‌شده ایران را کم‌تر می‌کند. تمام این‌ها هزینه‌هایی است که به خاطر تحریم متحمل می‌شویم.»
این اقتصاددان در پاسخ به این سوال که آیا شما با گزاره‌ای که حاکی از توافق نانوشته و غیررسمی میان ایران و آمریکا برای فروش نفت است، موافق هستید؟ گفت: «سال گذشته میلادی مماشاتی با ایران صورت گرفت. بازار انرژی نیازمند نفت بیشتر بود و این مماشات نه به خاطر ما، که به خاطر منافع آن کشور‌ها صورت پذیرفت. به همین دلیل چشم‌هایشان را بستند تا ما نفت بیشتری بفروشیم. آیا این شرایط همیشه برقرار خواهد بود؟ اگر در سال جاری یا آتی، بازار نفت اشباع شود، باز چنین امتیازی به ایران می‌دهند؟ درحالی‌که چین می‌تواند از کشور‌های دیگر نفت خریداری کند، ما برای فروش نفت به یک کشور وابسته هستیم. همه این‌ها نشان‌دهنده تاثیر تحریم است.»