بازار آریا - قبلاً در مقالۀ «
سیر توسعه مدیریت: مکتب سیستمی » از منظر توسعه مدیریت به موضوع سیستمها پرداخته بودیم، اکنون در این یادداشت می خواهم به موضوع، انواع سیستمهای باز و بسته بپردازم. بله همان طور که اشاره شد، سیستمها را به دو دستۀ سیستمهای باز و بسته تقسیم می کنند، سیستمهای بسته بیشتر به سیستمهایی اطلاق می شود که صرفاً با استفاده از تیروهای داخلی و بدون ارتباط با محیط خارجی می توانند به کار خود ادامه دهند. در نظریه های کلاسیک و نئوکلاسیک ، سازمان یک سیستم بسته تلقی می شود که فقط متکی بر عوامل و نیروهای داخلی است. سیستمهای بسته گرایشی ذاتی در جهت تعادل استاتیک و افزایش بی نظمی (آنتروپی) دارند.
اما سیستمهای باز با دریافت منابع مادی و انسانی و تغییر آنها، سعی دارند تا بیش از آن چه نیرو می گیرند، به صورت کالا، خدمات یا اطلاعات، نیرو تولید کنند. سیستم باز گرایشی در جهت تعادل پویا (دینامیک) و کاهش آنتروپی دارد و باید نه تنها خود را با محیط عوامل خارج بلکه با عوامل متغیر داخلی نیز سازگار کند. استقرار مکانیزم بارخور برای حفظ تعادل پویای سیستم ضروری است که سبب خودنظمی (Self-Regulation) سیستم می شود.
اصل « هم پایانی » که اشاره به امکان رسیدن به یک هدف از راههای مختلف دارد، در سیستمهای باز مصداق پیدا می کند. در همین ارتباط بد نیست اشاره کنیم که در برخی متون، سازمان یک سیستم «فنی-اجتماعی» تلقی می شود که خود دارای دو جنبۀ زیر است :
اول - جنبۀ فنی که شامل مظایف تخصصی، ساختمان و
ماشین آلات و تکنیکهاست.
دوم - جنبۀ اجتماعی که مشتمل بر روابط کارکنان و تعامل آنها با یکدیگر و محیط خارجی است.
به طور کلی سیستمها متشکل از زیر سیستمهای متعددی می توانند باشند که به subsystems معروف هستند، به طور مثال چارت سازمانی می تواند معرف برخی از زیرسیستمهای موجود در سازمان باشد. زیر سیستم «سازمان رسمی» و سیستمی که به طور خودجوش، از روابط دوستانه و مستقل از ارتباط مافوق و زیردست شکل می گیرد مبین زیر سیستم »سازمان غیررسمی» است.
در نگرش سیستمی به مدیریت، علاوه بر در نظر گرفتن عوامی که
کلاسیکها و
نئو کلاسیکها روی آن تاکید داشتند، بر اهمیت محیط خارج سازمان تاکید می شود. در این نگرش که «چستر بارنارد» یکی از پایه گذاران آن است، سازمان به عنوان سیستمی باز که با محیط خارج در ارتباط است در نظر گرفته می شود که ورودیهایی از محیط خارج دریافت می کند و خروجیهایی به آن می فرستد.