چاپ

بازار آریا - «پمپ‌ بنزین» از کی به ایران آمد؟ بنزین لیتری چند بود؟ خیلی‌ها نمی‌دانند ولی همین پمپ‌ بنزین‌ و تجهیزات بویناکش در ایران تاریخچه‌ای خواندنی دارد و موزه هم دارد برای خودش! اصلا بخشی از نوستالژی‌ زندگی شهری در ایران معاصر است.

14 شهریور سال 1264 شمسی نخستین پمپ بنزین جهان در ایندیانای آمریکا نصب شد و شکل شهرها تغییر کرد. پیش از آن اتومبیل هم به عرصه خیابان‌ها آمده بود و دنیای جدیدی را نوید داده بود. آن‌ موقع چه خبر بود در ایران؟ عهد ناصری بود و هنوز اتومبیل کسی ندیده بود. حدود 2 دهه بعد مظفرالدین قاجار اولین اتومبیل را از فرانسه به ایران آورد که یک رنو مدل 1900 بود و 4 هزار تومان خریده بود و نفت‌سوز بود. آن موقع هنوز بنزین به سوخت استاندارد خودروها تبدیل نشده بود.
در اواخر قرن گذشته یعنی در دوره احمد شاه قاجار نیز با ورود انبوه خودرو به ایران و خرید این وسیله نقلیه نوظهور توسط ثروتمندان و دولتمردان و شاهزادگان قاجار تعداد اتومبیل‌های ایران زیاد شد و مردم عادی هم بالاخره اتومبیل دیدند. از آن روز تا به حال هم تعداد خودروها بی‌وقفه زیاد و زیادتر شد و به امروز رسید که یافتن جایی برای توقف خودرو در شهرهای بزرگ، خودش مشکلی عمومی و دائمی است.
اما داستان عرضه بنزین چیست؟ در اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول، بنزین اتومبیل‌ها در ایران توسط یک شرکت انگلیسی تأمین می‌شد. چه جوری؟ بنزین در تنگ‌های شیشه‌ای با گنجایش حدود 5 لیتر در خواربارفروشی‌ها و دکه‌های فروش نفت و گاراژهای اتومبیل به مشتریان عرضه می‌شد. این مقدار بنزین یک پیمانه نامیده می‌شد و البته بعدها پیت‌های حلبی 15 لیتری جای این ظروف شیشه‌ای را گرفتند.

بازار آریا

عکسی از یک پمپ بنزین در دهه 40 شمسی؛ نخستین پمپ بنزین‌های تهران، بنایی با معماری یکسان داشتند
پمپ بنزین در محله اعیان‌نشین
نخستین پمپ بنزین ایران کجا بود؟ بر سر این موضوع اختلاف نظر هست؛ در آبادان یا بوشهر؛ تبریز یا تهران. در تهران نخستین پمپ بنزین در خیابان امیریه راه‌اندازی شد و بعد پمپ‌های دیگری از راه رسیدند. به‌ نقل از کتاب «این اتولی که من می‌گم؛ تاریخچه اتومبیل در ایران»: «اولین پمپ بنزین تهران در خیابان اعیان‌نشین امیریه، چهارراه گمرک ساخته و افتتاح شد. انتخاب این مکان برای احداث پمپ بنزین، بیشتر به دلیل سکونت رجال مملکتی در این محله بود. دومین پمپ بنزین در خیابان بوذرجمهری، ایستگاه درخوانگاه، سومی در خیابان سعدی، دروازه دولت، چهارمی میدان بهارستان، مقابل مطبعه (چاپخانه) مجلس و پنجمی در خیابان سی‌متری نظامی (کارگر فعلی) نزدیک چهارراه لشگر بود و به‌همین‌ترتیب تا سال 1330 تعداد 10 پمپ در تهران مشغول به کار گردیدند و شرکت نفت اقدام به شماره‌گذاری آنان نمود». آن موقع قیمت بنزین چقدر باشد خوب است؟ لیتری یک‌ و نیم ریال.

بازار آریا

تبلیغ فروش بنزین در یک روزنامه در سال 1308 شمسی؛ «بنزین خالص بادوام»!
اولین تلمبه‌های بنزین در ایران
نخستین تلمبه‌های بنزین در ایران از انواع «اوری هاردل» انگلیسی و «ساتم» فرانسوی بودند و به‌دلیل کمبود پمپ بنزین برخی از این تلمبه‌ها در کنار خیابان‌ها نصب می‌شدند تا دسترسی به سوخت آسان‌تر باشد. تا دهه 30 شمسی نیز تعداد پمپ بنزین در تهران و شهرهای بزرگ جوابگوی افزایش دائمی تعداد خودروها نبود و همچنان بنزین در پیت حلبی هم فروخته می‌شد؛ «روسیه با راه‌اندازی شرکتی با نام پرس ـ آذ ـ نفت در تهران، واقع در خیابان امیرکبیر و شرکت انگلیسی بریتیش پترولیوم (B.P) در خیابان امام خمینی (سپه سابق) نبش خیابان استخر، اقدام به فروش نفت و روغن نمودند».

بازار آریا

تلمبه بنزین «ساتم» که محصول فرانسه بود تا دهه 50 شمسی همچنان در برخی نقاط ایران فعال بود
در دهه‌های بعدی تعداد پمپ بنزین نیز به تناسب افزایش تعداد خودروها در شهرهای بزرگ بیشتر شد و حالا که دیگر پمپ بنزین به مجاورت روستاها هم رسیده است. جالب اینکه پمپ بنزین دروازه دولت در خیابان سعدی که حوالی سال 1310 شمسی به عنوان سومین پمپ بنزین تهران راه‌اندازی شد، الان موزه پمپ بنزین است و به نمایش بخشی از تجهیزات قدیمی جایگاه‌های عرضه سوخت ایران اختصاص دارد.

بازار آریا

موزه پمپ بنزین در دروازه دولت تهران