بزرگنمايي:

بازار آریا - فرصت‌های شغلی مرتبط با تولید انرژی پاک، از 6 میلیون کنونی به نزدیک به 14 میلیون شغل تا سال 2030 می‌رسد که بیش از نیمی از این مشاغل مربوط به تولید خودروهای برقی، صفحه‌های فتوولتاییک خورشیدی، نیروگاه‎های بادی و پمپ‎های حرارتی است.

به گزارش شانا، مدیریت کل امور اوپک و روابط با مجامع بین‌المللی انرژی وزارت نفت طی گزارشی به بررسی تحولات تولید فناوری انرژی پاک و راهبردهای صنعتی کشورها در این زمینه پرداخته است، اگر کشورها بخواهند تعهدات اقلیمی و انرژی خود را به‎طور کامل پیاده کنند، فرصتی در بازارهای جهانی برای تولید انبوه فناوری‎های کلیدی انرژی پاک به ارزش سالانه حدود 650 میلیارد دلار (بیش از سه برابر کنونی) تا سال 2030 وجود خواهد داشت.
فرصت‌های شغلی مرتبط با تولید انرژی پاک، از 6 میلیون کنونی به نزدیک به 14 میلیون شغل تا سال 2030 خواهد رسید که بیش از نیمی از این مشاغل مربوط به تولید خودروهای برقی، فتوولتاییک خورشیدی، نیروگاه‎های بادی و پمپ‎های حرارتی است، همچنین با توسعه گذار به انرژی‎های پاک بعد از سال 2030، رشد صنعتی و اشتغال بیشتر می‌شود.
تمرکز زنجیره عرضه‌ی انرژی‌های پاک، می‌تواند مخاطراتی برای ساخت فناوری‎ها و تأمین مواد معدنی آنها ایجاد کند. چین اکنون بر تولید و تجارت بیشتر فناوری‎های انرژی پاک در جهان تسلط دارد. سرمایه‎گذاری چین در زنجیره‎های عرضه انرژی پاک به کاهش هزینه‎های فناوری‎های کلیدی در سراسر جهان منجر شده و مزایای متعددی برای گذار به انرژی پاک به همراه داشته است، اما تمرکز جغرافیایی در زنجیره‎های تأمین جهانی چالش‎های بالقوه‎ای را ایجاد می‌کند که دولت‌ها باید به آن بپردازند.
اکنون حداقل 70 درصد ظرفیت تولید جهانی فناوری‎های تولید انبوه انرژی باد، باتری‎ها، الکترولیزرها، صفحات خورشیدی و پمپ‎های حرارتی، در سه کشور بزرگ تولیدکننده متمرکز شده است و چین در تولید همه‎ این فناوری‎ها، پیش‎رو است. توزیع جغرافیایی استخراج و تولید مواد معدنی حیاتی نیز، با توجه به تمرکز معادن آنها در مناطق خاصی از جهان، بسیار محدود است. برای مثال، جمهوری دموکراتیک کنگو به‎تنهایی 70 درصد کبالت جهان را تولید می‎کند، یا بیش از 90 درصد لیتیوم جهان تنها در سه کشور تولید می‎شود. تمرکز در هر نقطه از یک زنجیره‌ عرضه (تأمین)، کل زنجیره را در برابر حوادث خواه ناشی از انتخاب‌های سیاستی‌ یک کشور، بلایای طبیعی، اشتباهات فنی یا تصمیم‌های شرکت باشد، آسیب‌پذیر می‌کند.
فرآیند گذار به انرژی پاک سخت‎تر و گران‎تر شد
جهان اکنون شاهد مخاطرات ناشی از زنجیره عرضه محدود انرژی‌های پاک است که سبب افزایش هزینه‎های فناوری آنها در سال‌‎های اخیر شده و فرآیند گذار به انرژی پاک در کشورها را سخت‎تر و گران‎تر کرده است. افزایش قیمت‎های کبالت، لیتیوم و نیکل منجر به افزایش 10 درصدی قیمت جهانی باتری‎‎ها در سال 2022 شد. هزینه تولید توربین‎های بادی در خارج از چین، بعد از سال‎ها روند کاهشی، در اثر افزایش قیمت‎های مواد اولیه از جمله فولاد و مس طی دوره نیمه اول سال 2020 تا نیمه نخست 2022 دو برابر شده است. روند مشابهی را می‎توان در زنجیره عرضه فتوولتاییک‎های خورشیدی نیز مشاهده کرد.
دولت‎ها در حال رقابت برای شکل‌دهی به آینده تولید فناوری انرژی پاک هستند. کشورها در حال تلاش برای افزایش تنوع و انعطاف‎پذیری زنجیره عرضه انرژی پاک و رقابت در زمینه ایجاد فرصت‎های اقتصادی بزرگ هستند. اقتصادهای بزرگ با وضع قوانین و حمایت‎های دولتی، ترکیبی از اقدام‌های اقلیمی، امنیت انرژی و سیاست‎های صنعتی را در برنامه‎های کلان خود قرار داده‎اند.
قانون کاهش تورم (IRA) در آمریکا، طرح بازیابی قدرت اروپا (REPowerEU) و بسته سیاستی هدف کاهش انتشار 55 درصد اتحادیه اروپا (Fit for 55)، برنامه تحول سبز ژاپن GT)، طرح تشویقی تولید فتوولتاییک‎های خورشیدی و باتری‎ها در هند و تلاش چین برای تحقق اهداف جدیدترین برنامه پنج‌ساله و حتی فراتر از آن، از جمله برنامه‎‎های اقتصادهای بزرگ جهان برای حضور در بازار انرژی‌های پاک است.
کشورهایی که راهبردهای صنعتی انرژی پاک خود را به‎درستی انجام دهند، سود سرشاری کسب خواهند کرد. سرمایه‎گذاران و توسعه‎دهندگان پروژه‎ها به‎دنبال سیاست‎هایی هستند که در بازارهای مختلف، مزیت رقابتی ایجاد کرده و از این رو به سیاست‎های حمایتی دولت‎ها واکنش مناسب نشان خواهند داد. فقط 25 درصد پروژه‌های ساخت نیروگاه‎های خورشیدی اعلام‎شده در سطح جهان، در مرحله‌ ساخت یا آغاز عملیات اجرایی هستند.
این عدد برای باتری‎های خودرو‎های برقی و الکترولیزرها به‌ترتیب، حدود 35 درصد و کمی کمتر از 10 درصد است. چین با سهم 25 درصد در کل طرح‌های تولید فتوولتاییک‎ خورشیدی و 45 درصد در پروژه‌های تولید باتری‎ که در مرحله پیاده‎سازی نهایی قرار دارند، بیشترین سهم را دارد.
در اروپا و آمریکا، کمتر از 20 درصد پروژه‌های احداث کارخانه‌های تولید باتری‎ها و الکترولیزرهای اعلام‌شده، در مرحله ساخت قرار دارند. مدت زمان نسبتاً کوتاه حدود یک تا سه سال به‌طور متوسط برای راه‎اندازی امکانات تولید، به‌معنای گسترش سریع اجرای طرح‌های انرژی پاک در کشورهایی با بستر مناسب است.
چین، غول تازه تولید انرژی‌های نو
برای تقویت و تنوع‎بخشی زنجیره عرضه انرژی پاک، به تلاش‎های بیشتری نیاز است. چین، بیشترین طرح‌های توسعه ظرفیت اعلام‌شده تا سال 2030 را برای ساخت تجهیزات فتوولتاییک خورشیدی (حدود 85 درصد ماژول‎ها و سلول‎های خورشیدی و 90 درصد ویفرها)، تجهیزات نیروگاه‎های بادی در خشکی (85 درصد پره‎ها و حدود 90 درصد برج‎ها و ناسل‎ها ـ محل قرارگیری تجهیزات دوار) و قطعات باتری‎های خودروهای برقی (98 درصد آندها و 93 درصد مواد کاتدیک) دارد.
تنها مورد استثنا، ساخت الکترولیزرهای تولید هیدروژن است که در این مورد نیز حدود 25 درصد ظرفیت تولید اعلام‌شده برای سال 2030 به‌ترتیب در چین و اتحادیه اروپا و 10 درصد در آمریکا برنامه‎ریزی شده است.
زنجیره‎های عرضه انرژی پاک از تجارت بین‎الملل نیز سود می‎برد. تجارت بین‎المللی، برای گذار سریع و مقرون‎به‎صرفه به انرژی پاک نقش حیاتی دارد. بیشتر قطعات فتوولتاییک خورشیدی از جمله ویفرها و ماژول‎ها در سطح جهانی تجارت می‎شود.
60 درصد تقاضای ماژول‎های فتوولتاییک خورشیدی از طریق مبادلات بین‌المللی تهیه می‎شود که صادرات نیمی از ماژول‎ها متعلق به چین است. این کشور همچنین بیشترین سهم در صادرات باتری‎های خودروهای برقی با سهمی حدود 25 درصد دارد. با وجود وزن سنگین و حجم بزرگ قطعات توربین‎های بادی، تجارت بین‎المللی برج‎ها، پره‎ها و ناسل‎های توربین‎های بادی در جهان رایج است.
در این بخش نیز چین تولید قطعات 60 درصد ظرفیت جهانی و نیمی از کل صادرات این بخش را به خود اختصاص داده است. سهم صادرات آمریکا در این بخش کمتر از 25 درصد است، همچنین سهم تجارت بین‎المللی ساخت پمپ‎های حرارتی کمتر از 10 درصد بوده که چین بزرگ‌ترین صادرکننده این تجهیزات است.
در صورت اجرای همه‎ پروژه‎های برنامه‎ریزی شده و تعهدات اقلیمی کشورها، در سال 2030 چین به‎تنهایی قادر به تأمین کل ماژول‎های خورشیدی، یک‎سوم الکترولیزرها و 90 درصد باتری‎های خودروهای برقی در بازارهای جهانی خواهد بود. تولید داخلی الکترولیزرها و باتری‎های خودروهای برقی اروپا برای نیاز داخلی این کشورها کافی است، اما اعضای اتحادیه اروپا برای تجهیزات توربین‎های بادی و سلول‎های خورشیدی همچنان نیازمند واردات خواهند بود. وضعیت آمریکا نیز مانند اروپا است، اگرچه با اجرای قانون کاهش تورم، افزایش ظرفیت در این بخش، بسیار محتمل است. ظرفیت طرح‎های جهانی برنامه‎ریزی‌شده تولید فتوولتاییک خورشیدی، باتری‎ها و الکترولیزرها تا سال 2030 بیش از تقاضا خواهند بود، اما پیش‌بینی می‌شود ظرفیت توربین‎های بادی، پمپ‎های حرارتی و پیل‎های سوختی به‎طور قابل‌توجهی کمتر از میزان تقاضا باشد.
محدودیت‌های استحصال مواد معدنی حیاتی، چالش دیگری برای فرآیند گذار به انرژی‎های پاک است. در شرایط کنونی، از کشف یک معدن جدید تا رسیدن به اولین تولید، بیش از 10 سال زمان لازم دارد. این مدت زمان طولانی چالشی مهم در ساخت فناوری‎های پاک به‌ شمار می‌آید. افزون بر این، تمرکز جغرافیایی بالای تولید مواد اولیه این بخش، مخاطره‌های امنیت عرضه را افزایش و همکاری‎های بین‎المللی و مشارکت‎های راهبردی را حیاتی می‎کند، همچنین برای افزایش تولید و سرمایه‎گذاری در بخش استحصال مواد معدنی، شرکت‎های تولیدکننده باید از توسعه فناوری‎های زنجیره‌ تأمین پایین‎دست اطمینان حاصل کنند.
بیشتر پروژه‌های فرآوری و پالایش مواد معدنی حیاتی در چین قرار دارند. 80 درصد افزایش ظرفیت جهانی مس تا سال 2030 توسط چین تأمین خواهد شد. این وضعیت در ظرفیت پالایش فلزات تشکیل‎دهنده باتری‎ها نیز اتفاق خواهد افتاد (95 درصد برای کبالت و حدود 60 درصد برای لیتیوم و نیکل).
راهبردهای صنعتی تولید انرژی پاک کشورها باید نقاط ضعف و قوت را شناسایی کند. برای اکثر کشورها، حضور در رقابت تمام بخش‎های زنجیره تأمین فناوری انرژی‎های پاک، واقع‎بینانه نیست. تخصص‌های رقابت، اغلب ناشی از مزیت‌های ذاتی جغرافیایی کشورها مانند دسترسی به منابع انرژی تجدیدپذیر کم‎هزینه یا وجود منابع معدنی است که می‎تواند به کاهش هزینه‎های تولید انرژی پاک منجر شود، البته کاهش هزینه‌ها می‎تواند در اثر وجود بازار داخلی بزرگ، نیروی کار ماهر یا هم‌افزایی صنایع موجود نیز اتفاق بیفتد. ارزیابی کل‌نگر و تقویت مزیت‌های رقابتی باید ستون مرکزی راهبردهای صنعتی دولت‌ها را تشکیل دهد که مطابق با قوانین بین‌المللی طراحی شده و با مشارکت‌های راهبردی تکمیل شود.
هزینه‎های تولید انرژی، همچنان عامل اصلی تمایز قدرت رقابت‎پذیری کشورها در بخش‎های صنایع انرژی‎بر خواهند بود. امروزه رقابت صنعتی بین کشورها، ارتباط تنگاتنگی با هزینه‌های انرژی دارد. این امر در زمینه انرژی پاک همچنان صادق خواهد بود. برای نمونه، هزینه‏‌های تولید هیدروژن از برق تجدیدپذیر در چین و آمریکا (3 تا 4 دلار در هر کیلوگرم) می‌تواند بسیار کمتر از هزینه تولید در ژاپن و کشورهای غرب اروپا (5 تا 7 دلار در هر کیلوگرم) با استفاده از بهترین منابع کنونی این کشورها باشد.
از این رو به همین نسبت هزینه‌های تولید کالاهای مشتق‌شده مانند آمونیاک و فولاد نیز در این کشورها متفاوت خواهد بود. البته هم‌زمان با اجرای تعهدات اقلیمی کشورها، هزینه‌‎های تولید برق تجدیدپذیر و الکترولیزرها کاهش می‌یابد و اختلاف هزینه تولید بین کشورها نیز کاهش خواهد یافت، اما همچنان شکاف‌های رقابتی بین کشورها وجود خواهد داشت.
زیرساخت‌های جدیدی برای اقتصاد انرژی جدید در همه کشورها نیاز است. این زیرساخت‌ها حوزه‌هایی مانند حمل‌ونقل، انتقال، توزیع یا ذخیره‌سازی برق، هیدروژن و دی‌اکسید کربن را پوشش می‌دهد. ایجاد زیرساخت‌های انرژی پاک می‌تواند 10 سال یا بیشتر طول بکشد که به‌طور معمول شامل پروژه‌های بزرگ مهندسی عمرانی می‌شود که باید از برنامه‌ریزی‌های محلی و مقررات محیط‌زیستی گسترده پیروی کنند. اگرچه ساخت‌وساز در اکثر موارد فرآیندی نسبتاً کارآمد است که به‌طور متوسط دو تا چهار سال طول می‌کشد، اما برنامه‌ریزی و دریافت مجوزها می‌تواند باعث تأخیر پروژه‌ها شود که بسته به محل اجرا و نوع زیرساخت، بین دو تا هفت سال طول می‌کشد. زمان اجرای پروژه‌های زیربنایی معمولاً بسیار طولانی‌تر از ساخت نیروگاه‌ها و تأسیسات صنعتی است.