بازار آریا - بر اساس گزارش دولت درآمدهای حاصل از صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی در پنج ماه نخست امسال در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته حدود هشت برابر اعلام شد. آماری که با محاسبه‌ای سرانگشتی ضد و نقیص‌های زیادی در دل خود دارد. در عین‌حال هیچ‌یک از متولیان وزارت نفت و بانک مرکزی حاضر به پاسخگویی درباره این ابهامات نشدند.

گزارش‌های آماری رسمی دولت حاکی از آن است که درآمدهای حاصل از صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی در سال 1400 بیش از 11 برابر و در پنج ماه ابتدایی سال جاری نسبت به مدت مشابه حدود هشت برابر شده است. اما درآمدهای نفتی ایران در سال جاری چگونه هشت برابر شد؟ آیا این آمار واقعیت دارد؟ در صورت صحت آن چرا مردم تأثیرش را بر بازار ارز و اقتصاد کلان کشور و معیشت خود مشاهده نمی‌کنند؟
برای بررسی صحت این موضوع، بهتر است که یک بازگشت به گذشته نه‌چندان دور داشته باشیم. یعنی زمانی که با حمله نظامی روسیه به اوکراین، بازار نفت دچار تلاطمی کم‌سابقه شد.
پیش از آغاز این حمله قیمت نفت در کانال 80 دلار در هر بشکه معامله می‌شد. ارزش طلای سیاه در بازار های جهانی 16 اسفند 1400 به بالاترین سطح خود از تیر 1387 رسید و هر بشکه نفت خام برنت تا بیش از 139 دلار و هر بشکه نفت وست تگزاس اینترمدیت آمریکا بیش از 130 دلار معامله شد. قیمت نفت ایران تحت تاثیر این ماجرا با جهش حدود 81 درصدی از 60 دلار به 109 دلار رسید.
البته هیجانات بازار نفت چندان بادوام نبود و با فروکش کردن تب جنگ نرخ طلای سیاه دوباره به کمتر از 100 دلار در هر بشکه بازگشت. هرچند ثبات در بازار نفت معنایی ندارد و چنین نوساناتی در این بازار دور از انتظار نیست. همانطور که اخیرا نیز با تصمیم اوپک مبنی بر کاهش عرضه، قیمت این محصول با افزایش همراه بود.
صادرات 3٫5 برابری نفت نسبت به دولت احمدی‌نژاد!
آن‌طور که نماگرهای اقتصادی بانک مرکزی نشان می‌دهد در نیم‌سال نخست سال 1400 درآمد حاصل از فروش نفت ایران 18 میلیارد و 677 میلیون دلار بود. حال با فرض هشت برابر شدن این رقم درآمد امسال باید حدود 150 میلیارد دلار شده باشد.
این رقم در حالی ارائه می‌شود که در کل هشت سال فعالیت دولت جنگ رقم صادرات نفت ایران در مجموع 110 میلیارد دلار بود! یعنی 40 میلیارد دلار کمتر از نیمه نخست سال جاری. یا در مجموع هشت سال فعالیت دولت سازندگی که ایران در روابط بین‌المللی شرایط مطلوب‌تری داشت کل صادرات نفت کشور به 141 میلیارد دلار رسید که باز هم حدود 10 میلیارد دلار کمتر از شش ماه ابتدایی امسال است.
در دو دولت احمدی‌نژاد که درآمدهای نفتی ایران به اوج خود رسیده بود و اعداد بی‌سابقه‌ای را نشان می‌داد، طی هشت سالۀ 1384 تا 1392 دولت توانست 618 میلیارد دلار نفت صادر کند. این یعنی به صورت میانگین دولت در هر پنج ماه حدود 31 میلیارد دلار نفت صادر می‌کرد. حال طبق محاسبات و آمار ارائه‌شده، آیا باید پذیرفت که میزان صادرات نفت در پنج ماه ابتدایی امسال توسط دولت ابراهیم رئیسی 3٫5 برابر دوره اوج صادرات نفت ایران بود؟ اگر این چنین است، اتفاق مذکور را باید به‌عنوان یک رکورد در طول تاریخ صنعت نفت ایران ثبت کرد.
ایران روزانه بیش از 8 میلیون بشکه نفت صادر می‌کند؟
در حالی دولت مدعی هشت برابر شدن صادرات نفت است که تحریم‌ها باعث افت صادرات در مدت مذکور شده بودند. حتی گاهی گزارش‌های رسمی به سمت صفر متمایل بودند. با این حال آخرین اطلاعات موجود صادرات روزانه نفت ایران را 810 هزار بشکه در روز نشان می‌دهد.
حال اگر میانگین قیمت نفت صادراتی ایران را طی پنج ماه ابتدایی سال در خوش‌بینانه‌ترین حالت 105 دلار در نظر بگیریم و آن را در 810 هزار بشکه ضرب کنیم، این یعنی حتی با احتساب روزهای تعطیل، ایران در مدت مذکور 13٫2 میلیارد دلار صادرات نفت داشته است.
این در حالی است که در همین مدت روسیه با ارائه تخفیف‌هایی تا 40 دلار اصلی‌ترین مشتریان ایران یعنی چین و هند را به سمت خود کشاند. طبیعی است که ایران برای بازپس‌گیری بازار وادار به ارائه تخفیف‌هایی بالاتر از روسیه بود و قطعاً نفت را با قیمت‌های بسیار پایین‌تر از 100 دلار می‌فروخت.
حتی با فرض پذیرش فروش بدون تخفیف نفت، باور اینکه ایران تحریم‌ها را به‌نوعی دور می‌زند که در پنج ماه 150 میلیارد دلار درآمد کسب کند میسر نیست. پذیرش این رقم یعنی ایران روزانه هشت میلیون و 100 هزار بشکه نفت صادر می‌کد.
روی دوستی چین و هند نباید حساب باز کرد
در این بین مشتریان اصلی نفت ایران هم روی خوشی به نفت ایران نشان نمی‌دهند. چین و هند پیش از این هم در سال‌ 98 و بعد از امضای فرمان اجرایی ترامپ مبنی بر تحریم‌های تازه‌ علیه ایران خرید نفت ایران را به میزان قابل توجهی کاهش دادند. تا جایی که حتی هند نرخ واردات خود را به صفر رساند. آمارهای شرکت کپلر مصداق این موضوع است.

در آخرین نمونه بارز این بازار ازدست‌رفته می‌توان به تقویت رابطه روسیه و هند اشاره کرد. با شکل‌گیری رابطه این دو کشور نقش ایران از صادرکننده نفت به میانجی تغییر کرد و قرار است به سوآپ طلای سیاه بپردازد. نقشی که در نهایت محدوده بازار غیررسمی که قاچاق به حساب‌ می‌آمد را از ایران سلب کرد، چراکه درآمد سوآپ قطعا نمی‌تواند جبران‌کننده درآمد حاصل از نفت باشد.
چین نیز رفتار مشابه به هند داشت. این کشور در آخرین اقدام خود واردات نفت از ایران را کاهش داد. بر اساس گزارش بلومبرگ از قول منابع آگاه صادرات نفت ایران در رقابت با نفت روسیه یک‌چهارم افت کرد و از حدود یک میلیون بشکه به 750 هزار بشکه تقلیل یافت. پیش از این رویترز و شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها گوشزد کرده بودند که روسیه با ارائه تخفیف‌های بیشتر، عرصه را برای ایران در بازار نفت چین تنگ کرده است.
مبنای درآمدهای نفتی دلار چند تومانی است؟
سیدحمید حسینی، رئیس هیئت مدیره اتحادیه صادرکنندگان نفت، در گفتگو با تجارت‌نیوز گفت: به‌نظر می‌رسد مبنای درآمد اعلام‌شده دلار 27 هزار تومانی باشد.
او در تشریح نحوه محاسبه درآمد نفت گفت: دولت در بودجه امسال فروش روزانه یک میلیون و 400 هزار دلار نفت با تعرفه هر بشکه 65 تا 70 دلار را با تکیه بر مبنای ریالی پیش‌بینی کرده بود. در همین راستا ITS معیار محاسبه درآمدهای نفتی شد. یعنی عایدی حاصل از طلای سیاه با نرخ ارز نیمایی (27 هزار تومان) سنجیده شود.
حسینی ادامه داد: این در حالی است که تا پارسال مبنای تبدیل ارز نفت با ریال 3400 تومان ارزیابی می‌شد. پس حال که این مبنا تغییر کرده است رشد نرخ پایه ارز طبیعی است. بنابراین باید توجه داشت که رشد ذکر شده به معنای افزایش صادرات یا درآمد حاصل از آن نیست و روند صادرات و درآمدها مشابه سال گذشته ادامه دارد.
درآمدهای دولت قبلاً 61 برابر امسال بود
حسینی صحبت‌های خود را این‌گونه ادامه داد: حتی دیوان محاسبات رسما اعلام کرد که درآمدهای دولت سال‌های پیش 61 امسال بود. چنین کسری‌ بودجه‌ای از این ماجرا حکایت دارد که فروش نفت درنهایت 500 هزار تا 600 هزار بشکه‌ نفت حکایت می‌کند.
او درباره نحوه وصول درآمدهای نفتی توضیح داد: تعرفه‌های نفتی به صورت کامل پرداخت می‌شود. ساز و کار وصول درآمدها به این شکل است که ارز به‌دست‌آمده وارد کشور نمی‌شود و با نگهداری در منابع امن به واردکنندگان کالاهای خارجی سپرده می‌شود. بنابراین واردکننده نسبت به پرداخت ریالی اقدام می‌کند و از این طریق زمینه کسب درآمد دولت فراهم می‌شود. تهاتر و وصول با ارزهای غیردلاری از دیگر راه‌های وصول درآمد طلای سیاه است.
حسینی در پایان یادآور شد: درآمدهای وصول‌شده باید مطابق بودجه هزینه شود. بخشی از این درآمدها سهم صندوق توسعه ملی، حدود 14 درصد وزارت نفت، سه درصد مشمول مناطق محروم و 45 درصد برای دولت است. آمار ارائه شده از فروش تنها بخشی از نفت حکایت می‌کند. مابقی درآمد به‌دست‌آمده مشخص نیست و در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
منظور دولت درآمدهای ریالی است؟
با توجه به اظهارات حسینی به نظر می‌رسد که منظور دولت از افزایش هشت برابری درآمدهای نفتی مبنای ریالی آن باشد. چراکه در این سناریو مبنای ارز 27 هزار تومانی تقریباً هشت برابر مبنای 3400 تومانی است که سال گذشته محاسبه می‌شد.
حال با توجه به رشد فزاینده قیمت نفت در سال جاری، به نظر می‌رسد که امسال صادرات نفت از لحاظ وزن و حجم حتی کاهش داشته است.
همچنین نحوه وصول درآمدهای ارزی هنوز مشخص نیست. اگر دولت درآمدی دارد، مشخص نیست که چرا هیچ تأثیری در بازار ارز ندارد و مردم هم تأثیر آن را در معیشت خود حس نمی‌کنند. چنانکه اخیراً بانک مرکزی هم در رابطه با تأمین یک میلیارد دلار منبع ارزی مورد نیاز برای واردات خودرو اعلام کرد منابع لازم را در اختیار ندارد و نمی‌تواند کمکی در این زمینه کند. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که قطعاً منظور دولت از افزایش هشت برابری درآمدهای نفتی بر مبنای ارزی نیست.