بزرگنمايي:

بازار آریا - اینترنت کشور از تاریخ 30 شهریور 1401 با محدودیت‌هایی همراه شد که در امری کم‌سابقه این اختلال برای بیست و چهارمین روز متوالی همچنان ادامه دارد. این نابسامانی در حالی در مسیر خود در حال پیشروی است که در عصر کنونی بیش از هر زمان دیگری اینترنت به زندگی اقتصادی و معیشت ده‌ها میلیون ایرانی گره‌ خورده است، اما اینکه قطعی اینترنت تا چه حدی بر معاملات بازار سهام تاثیر گذاشته و در پی آن معیشت و سرمایه سرمایه‌گذاران حاضر در بازار یادشده را تحت‌الشعاع قرار داده است، موضوعی است که توجه بسیاری از فعالان بازار را به خود جلب کرده است.

بررسی‌ها حاکی از آن است که اختلال صورت‌گرفته در شبکه اینترنت در بلندمدت می‌تواند تقاضای موثر را کاهش دهد، چراکه با کاهش درآمد قابل‌تصرف در جامعه توانایی افراد در دست‌یابی به کالاها و خدمات موردنیاز کاهش یافته و بالطبع رفاه عمومی جامعه نیز دستخوش تغییر می‌شود. علاوه‌بر این، در شرایطی که درآمد مردم کاهش یافته و معیشت آنها تحت‌تاثیر قرار گرفته، افراد دیگر تمایلی به حضور در بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری ندارند. البته این موضوع نشان‌دهنده این است که تحت چنین شرایطی افراد سرمایه‌ای برای سرمایه‌گذاری ندارند و اغلب در مواقع ضروری اقدام به‌فروش دارایی خود و استفاده از پس‌انداز پیشتر ذخیره‌شده خود می‌کنند تا بتوانند تعادل نسبی در بودجه درآمد هزینه خود برقرار سازند.
شوک فیلترینگ
همزمان با آغاز انقلاب دیجیتال از سال‌1980 وابستگی زندگی اقتصادی و اجتماعی افراد حاضر در جامعه به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی بیش از پیش افزایش پیدا کرده است، چراکه انقلاب دیجیتال سبب پدید‌آمدن شرایطی شد که به واسطه آن همه فعالیت‌‌‌‌‌‌‌های ارتباطاتی، اقتصادی، تجاری، سیاسی، فرهنگی و حتی نظامی تحت‌تاثیر قرار گرفت. در چنین شرایطی بود که سازمان‌ها و شرکت‌های بزرگ برای آماد‌ه‌کردن خود برای قبول تحولات دیجیتال، استراتژی تجاری و فناوری اطلاعات خود را دگرگون کرده و همه سیستم‌‌‌‌‌‌ها و فعالیت‌‌‌‌‌‌های خود را به‌طور یکپارچه به اینترنت و جریان دیجیتال اتصال دادند. حال در چنین شرایطی که فناوری دیجیتال به تمام ابعاد زندگی افراد بشر رسوخ کرده و فعالیت‌های روزمره افراد را تحت‌تاثیر قرار داده، نه‌تنها بهبودی در سرعت و دسترسی به اینترنت در ایران صورت نگرفت، بلکه همان دسترسی محدود هم محدودتر از قبل شد. به واسطه این امر چالش‌های متعددی در زندگی افراد شکل‌گرفته است، چراکه این روزها اینترنت تمام روزمرگی‌‌‌‌‌‌های افراد را بلعیده و تحت‌تاثیر قرار داده است و دیگر نمی‌توان بدون اینترنت همچون قبل زندگی کرد و به فعالیت‌های خود ادامه داد.
ضمن اینکه بر اساس آمار و اعداد منتشرشده در منابع متعدد، برآورد می‌شود که تنها حدود 11میلیون نفر شغل و 2 میلیون و 400 هزار کسب‌وکار در کشور وابسته به اینستاگرام است که در حال‌حاضر با فیلترینگ صورت‌گرفته ضرر و زیان هنگفتی به اقتصاد خانواده‌ها و کشور وارد می‌شود. از طرفی به‌نظر می‌رسد زیان اقتصادی که به واسطه قطعی اینترنت در ایران روی داده است بیش از 5/ 1میلیون دلار در هر ساعت پیش‌بینی شده که در پلتفرم‌هایی همانند واتس‌اپ، اینستاگرام و توییتر و غیره بوده است. همچنین سهم حدود 2/ 7‌درصدی اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی ایران در مقایسه با سهم 30‌درصدی شاخص یادشده در سایر کشورهای جهان خود حاکی از آن است که اقتصاد دیجیتال در ایران در چه جایگاهی به‌سر می‌برد و با چه مشکلاتی روبه‌‌‌‌‌‌رو است.
قطعی اینترنت کار دست بازار داد؟
از آنجا که اینترنت، بستر اصلی معاملات بازار سهام و بیت‌کوین و هر ارز دیجیتال دیگری است، همزمان با قطعی اینترنت و فیلتر‌شدن پلتفرم‌های خارجی معاملات بازارهای یادشده با مشکلات متعددی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، از این‌رو به‌نظر می‌رسد قطعی اینترنت ضررهای جبران‌ناپذیری برای سرمایه‌گذاران بازارهای معاملاتی مذکور داشته باشد و زیرساخت بازارها را تحت‌تاثیر قرار دهد. این در حالی است که همزمان با افزایش 30‌درصدی استفاده از وی‌پی‌ان، کسب‌وکارهای بزرگ دچار آسیب می‌شوند، ضمن اینکه بر اساس نظر کارشناسان، قطعی مکرر اینترنت باعث افزایش مهاجرت نخبگان و استارت‌آپ‌ها و کاهش سرمایه‌گذاری در کشور خواهد شد. از طرفی نمی‌توان کسب‌وکارها را مجبور به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی کرد، چراکه با تحت‌تاثیر قرارگرفتن امنیت کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاری، شاخص‌های اقتصادی و وضعیت معیشت مردم شامل حقیقی‌های حاضر در اقتصاد، تجار و اصناف اعتماد عمومی نسبت به سرمایه‌گذاری در اقتصاد کشور بیش از پیش از دست می‌‌‌‌‌‌رود.
بر این اساس می‌توان گفت محدودیت اعمال‌شده بسیاری از کسب‌وکارها و استارت‌آپ‌ها را با مشکلات و اختلالات برنامه‌ریزی‌نشده‌ای مواجه کرده و شرایط ادامه فعالیت را برای بسیاری از آنها دشوار و حتی در مواردی ناممکن کرده است، به‌همین‌دلیل است که نمی‌توان رقم دقیق و مشخصی اعلام کرد که تمامی خسارات و زیان‌های واردشده به کسب‌وکارهای متاثر را در‌بر بگیرد.
این مساله از آن جهت اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند که سرمایه‌گذاری در نگاه کلی تابعی از پس‌انداز افراد است. در چنین شرایطی است که با تحت‌تاثیر قرارگرفتن معیشت مردم و کاهش رفاه عمومی افراد، دیگر پس‌انداز کردن و سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی کم‌کم معنای متداول خود را از دست می‌دهد و تضعیف می‌شود، از این‌رو تمایل به سرمایه‌گذاری مستقیم بیش از پیش کاهش می‌یابد، چراکه می‌توان گفت با توجه به نقدشوندگی بالای بازار سرمایه در مقایسه با سایر بازارهای موازی، افراد زمانی‌که نیاز مالی داشته باشند، اقدام به‌فروش سهام خود و خروج سرمایه از بازار یادشده می‌کنند. بنابراین وقتی عوامل بیرونی و درونی متعدد ریسک سرمایه‌گذاری در اقتصاد را افزایش می‌دهند و از طرفی به دلیل مسائل اجتماعی متعدد سرمایه‌گذاران حاضر به فعالیت در پیام‌رسان‌های داخلی و ادامه فعالیت خود در فضای مربوطه نیستند، روند فعالیت کسب‌وکارهای مربوطه بیش از 20 روز است که متوقف‌شده است. این موضوع با کاهش درآمد قابل‌تصرف در کل جامعه بازار سهام را نیز همچون سایر بازارها تحت‌تاثیر قرار می‌دهد، چراکه با کاهش درآمد تقاضای عمومی جامعه نیز کاهش می‌یابد و با حذف‌شدن میلیون‌ها شغل از چرخه اقتصاد عقبگرد قابل‌توجهی در وضعیت اقتصادی کشور رخ می‌دهد. اما مساله دیگر این است که بورس با داشتن دو‌سوم نمادهای کامودیتی‌محور تاثیر زیادی از این رویداد نمی‌‌‌‌‌‌پذیرد، چراکه قیمت دارایی‌های موجود هم در بازار سهام و هم در بورس‌کالا متاثر از بازارهای جهانی همگام با روند دلار حرکت می‌کند، از این‌رو شرکت‌های یادشده تنها در زمانی‌که با کاهش جدی در میزان تولید و فروش مواجه شده یا اگر بازارهای جهانی رشد یا افت جدی داشته باشند، تحت‌تاثیر قرار خواهند گرفت. در این میان شرکت‌هایی که در زمینه ارائه درگاه‌های پرداخت اینترنتی فعال هستند، اختلالات و قطعی اینترنت به‌طور مستقیم عملکرد آنها را مختل می‌کند و درآمد آنها را کاهش می‌دهد.
در آینه ارقام
در نگاهی دقیق‌‌‌‌‌‌تر اگر بخواهیم روند معاملات بورس تهران را از زمان فیلترینگ و قطعی اینترنت مورد بررسی قرار دهیم، تغییر خاص و چشمگیری در آمار و ارقام به‌چشم نمی‌خورد اما نمی‌توان تاثیر هر چند کم آن را نادیده گرفت، چراکه در شرایطی که بازار سرمایه با مشکلات متعددی روبه‌رو است و روند فرسایشی و رکودی معاملات گلایه بسیاری از سهامداران را به‌دنبال داشته است، سیاستگذاری‌های نادرست اقتصادی و غیر‌اقتصادی هم به عاملی مهم در جهت کاهش تقاضای موثر در بازار سهام بدل شده است. این در حالی است که نماگر اصلی تالار شیشه‌ای در 15‌روز معاملاتی گذشته از زمان قطعی اینترنت با افت 62/ 2‌درصدی در سطح یک‌میلیون و 319هزار واحد قرار گرفته است. نماگر هم‌وزن بازار نیز در مدت زمان یادشده همگام با شاخص‌کل در مدار نزولی قرار گرفت و با کاهش 89/ 3‌درصدی تا محدوده 380هزار واحد عقب‌نشینی کرد. اختلال به‌وجود آمده در شرایطی که اقتصاد ایران با معضل دیرینه تورم دو رقمی دست‌‌به‌گریبان است و انتظارات تورمی نیز در آن در حال افزایش است، اعتراض بسیاری از سرمایه‌گذاران را از آن جهت به‌دنبال دارد که اجرای تصمیمات و طرح‌های خلق‌الساعه احتمالا سهامداران بورس تهران را متحمل زیان‌های متعددی خواهد کرد، ضمن اینکه در ادامه مسیر خروج پول از بازار سهام، میانگین تغییر مالکیت در بازار یادشده با افزایش 191‌میلیارد تومانی به نفع حقوقی‌ها بوده است. مجموع ارزش معاملات خرد سهام (سهام + حق‌تقدم) نیز به‌طور میانگین در 15 روز معاملاتی گذشته همچنان در سطحی کمتر از دو هزار‌میلیارد تومان باقی ماند، از این‌رو می‌توان گفت رقم هزار و 333‌میلیارد تومان را برای ارزش معاملات خرد حکایت از این واقعیت دارد که همچنان اوضاع به نفع رونق بلندمدت بورس نیست.