بازار آریا - بانک مرکزی چین از سال 2006 که شروع به انتشار عمومی آمارها کرد تا اواسط سال 2014، در حال انباشت سریع ذخایر ارزی خارجی در ترازنامه خود بوده است. اما از سال 2014 روند این انباشت نزولی و متوقف شد و به جای آن بدهی بانک‌ها با سیر صعودی در ترازنامه بانک مرکزی قرار گرفت. در این یادداشت به تحولات 16 سال اخیر ترازنامه بانک مرکزی چین به عنوان یکی از مهمترین بازیگران سیستم پولی - مالی دنیا پرداختیم.

فعالیت‌ روزمره مردم و کسب و کارها در سطح داخلی و جهانی به بازارهای مالی گره خورده است. بررسی ترکیب و تحولات اقلام ترازنامه‌ بانک‌های مرکزی به ما نگرشی بسیار آموزنده از فرایندها و نحوه کارکرد سیستم مالی می‌دهد. در سلسه یادداشت‌هایی قصد داریم تحولات بانک‌های مرکزی مهم دنیا (به عنوان یکی از مهمترین بازیگران سیستم پولی – مالی جهانی)، را مورد بررسی قرار دهیم. اولین یادداشت مربوط به بانک مرکزی چین است.
آخرین آمارها نشان می‌دهد که اندازه ترازنامه بانک مرکزی چین (PBoC) [1] در پایان ماه آگوست سال 2022 به 38 تریلیون یوان رسیده است. با نرخ برابری 0.14 دلار به ازای هر یوان، ابعاد ترازنامه بانک مرکزی چین معادل با 5.4 تریلیون دلار و حدود 60 درصد اندازه ترازنامه فدرال رزرو می‌شود.
ترکیب سمت دارایی‌های ترازنامه PBoC نشان می‌دهد که بانک مرکزی چین همواره موقعیت خرید (long position) بر روی ارزهای خارجی داشته که حاصل آن انباشت 21 تریلیون یوان (حدود 3 تریلیون دلار) ذخایر ارزی خارجی تا پایان ماه اگوست 2022 بوده است.
پس از ذخایر ارزی خارجی، مهمترین دارایی PBoC خرید بدهی بانک‌های تجاری (وام به بانک‌های تجاری) است. همانطور که از سمت بدهی ترازنامه زیر مشخص است، بخش اعظم موقعیت‌های خرید ارزهای خارجی و بدهی بانک‌ها از طریق انتشار سند بدهی بانک مرکزی یعنی ذخایر و اسکناس و مسکوک (پایه‌پولی) تأمین مالی شده است.
ترازنامه بانک مرکزی چین در پایان ماه آگوست 2022 (تریلیون یوان)

منبع: سایت بانک مرکزی چین
نمودار زیر مقدار اقلام مهم سمت دارایی و بدهی ترازنامه بانک مرکزی چین را نشان می‌دهد. برای نمایش بهتر، دارایی‌ها بصورت عدد مثبت و بدهی‌ها بصورت عدد منفی نشان‌ داده شده‌ و همچنین مجموع اقلام کم‌اثرگذارتر دو سمت ترازنامه، بصورت «دیگر بدهی‌ها» و «دیگر دارایی‌ها» ذکر شده‌اند.دو تحول مهم در سمت دارایی ترازنامه بانک مرکزی چین به چشم می‌خورد. اول، کاهش و سپس توقف انباشت ذخایر ارزی خارجی و دوم، افزایش قابل ملاحضه بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی.
ترکیب اقلام ترازنامه بانک مرکزی چین (تریلیون یوان) از سال 2006 تا پایان ماه آگوست 2022

منبع: همان
همانطور که از نمودار فوق مشخص است، بانک مرکزی چین از سال 2006 که شروع به انتشار عمومی آمارها کرد تا اواسط سال 2014، در حال انباشت سریع ذخایر ارزی خارجی در ترازنامه خود بوده است. نه تنها مقدار مطلق ذخایر ارزی خارجی چین از حدود 6.5 تریلیون یوان در سال 2006 به 27 تریلیون یوان در سال 2014 رسید بلکه سهم آن نیز از کل دارایی‌های ترازنامه PBoC از 60 درصد در سال 2006 به 80 درصد در سال 2014 افزایش پیدا کرد.
با این حال از اواخر سال 2014 انباشت ذخایر ارزی خارجی بانک مرکزی چین نزولی و دوره تغییر در ترکیب اقلام اصلی دارایی‌های PBoC نیز آغاز شد. از سال 2017 تا پایان ماه آگوست 2022 مقدار ذخایر ارزی خارجی PBoC در حدود 21 تریلیون یوان ثابت ماند و سهم این قلم در دارایی‌های بانک مرکزی چین نیز به 55 درصد در پایان ماه آگوست 2022 کاهش یافت.
پس از سال 2014، عامل کلیدی در انبساط سمت دارایی‌های ترازنامه بانک مرکزی چین (و بنابراین پایه‌پولی)، «وام‌دهی به بانک‌ها» بوده است. وام‌دهی به بانک‌ها از 1.3 تریلیون یوان در ابتدای سال 2014 (و سهم 4 درصدی از دارایی‌ها) به 12 تریلیون یوان (سهم 31 درصدی از دارایی‌ها) در پایان ماه آگوست 2022 رسید. بالا رفتن سهم وام‌دهی PBoC به بانک‌ها بیانگر افزایش وام‌های غیرجاری در بخش بانکی است. با این حال، ویژگی مثبت دولتی بودن شبکه بانکی چین این اجازه را به بانک مرکزی داد تا عملا بدهی‌های بد آنها را در ترازنامه خود جذب کند.
در یادداشت آتی به چرایی کاهش و سپس ثابت ماندن انباشت ذخایر ارزی خارجی بانک مرکزی چین خواهیم پرداخت.
نویسنده: محسن مقیسه
[1] People"s Bank of China