بزرگنمايي:

بازار آریا - حمید غلامی‌سروش تاریخچه کاشت و استفاده از گوجه‌فرنگی در ایران به سال 1302 برمی‌‌‌گردد. تقریبا صد سال پیش، معیرالممالک که مسوول ضرابخانه بود، در سفر به فرنگ مقداری تخم سبزی از جمله گوجه‌فرنگی تهیه می‌کند و به ایران می‌‌‌فرستد و دستور می‌دهد در حیاط منزلشان در باغ فردوس کشت کنند. در فصل تابستان 1302 عزالدوله برادر ناصرالدین‌شاه قاجار برای دیدن خاندان معیرالممالک به باغ فردوس می‌‌‌آید و می‌‌‌بیند که آنها گوجه کشت کرده‌‌‌اند؛ ولی آن را سمی و مهلک می‌‌‌دانند و استفاده نمی‌‌‌کنند. شاهزاده دستور می‌دهد که گوجه‌‌‌ها را بچینند و در تهیه غذای آن روز از آنها استفاده کنند. به‌این ترتیب، گوجه‌فرنگی وارد زندگی مردم شد و با آن غذاهای مختلفی تهیه کردند و کم‌‌‌کم مردم برای استفاده از گوجه در تمام فصول، روش تهیه رب گوجه‌فرنگی را فراگرفتند. بنابراین معیرالممالک گوجه‌فرنگی را وارد کشور کرد و عزالدوله اولین‌بار از آن در تهیه غذا استفاده کرد. از این رو می‌‌‌توان گفت، تقریبا صد سال می‌شود که گوجه‌فرنگی وارد سفره‌‌‌ ایرانیان شده است.
میزان تولید و مصرف گوجه‌فرنگی و رب در جهان
گوجه‌فرنگی که یکی از محصولات خانواده سبزیجات است، در سراسر جهان قابلیت رشد دارد و چین در زمینه کشت گوجه‌فرنگی در دنیا پیشرو است، به طوری که سالانه 56میلیون تن گوجه‌فرنگی برداشت می‌کند. هند هم با تولید 18میلیون تن در رتبه دوم قرار دارد. کشورهای آمریکا، ترکیه، مصر و ایران نیز جزو بزرگ‌ترین تولیدکنندگان این محصول هستند. ایران با تولید 7میلیون تن گوجه‌فرنگی در سال در رتبه هفتم قرار دارد. در دنیا سالانه 210میلیون تن گوجه‌فرنگی برداشت می‌شود که در کشورهای پیشرفته در دسته سبزیجات، مصرف گوجه‌فرنگی سهم 19‌درصدی را به خود اختصاص می‌دهد. از 210میلیون تن گوجه‌فرنگی تولیدشده در دنیا حدود 80‌درصد به صورت تازه مصرف می‌شود و 20‌درصد به محصولات فرآوری‌شده مانند رب، سس و ترشی اختصاص پیدا می‌کند. صادرکنندگان اصلی گوجه‌فرنگی در دنیا کشورهای مکزیک، هلند و اسپانیا هستند و به صورت کلی 93‌درصد بازارهای صادراتی گوجه‌فرنگی در اختیار 15کشور است. در دنیا سالانه 40میلیون تن رب گوجه‌فرنگی مصرف می‌شود و سالانه 10میلیارد دلار ارزش صادرات این محصول در دنیاست که سهم کشور ما از صادرات رب گوجه‌فرنگی سالانه 200میلیون دلار است. کشورهای چین و اسپانیا بزرگ‌ترین تولیدکننده رب گوجه‌فرنگی در جهان هستند. در چین سالانه در یک‌میلیون هکتار اراضی، گوجه کشت و به‌ازای هر هکتار 56تن محصول برداشت می‌شود. در کشور همسایه، ترکیه 6/ 12میلیون تن گوجه‌فرنگی هرسال برداشت می‌شود که سرانه برداشت از هر هکتار در این کشور حدود 67تن است. در ایران سالانه 7میلیون تن گوجه‌فرنگی برداشت می‌شود که این میزان تولید از کشت در 175‌هزار هکتار است. در کشورمان میزان تولید در هر هکتار حدود 40تن است. بیشترین برداشت به‌ازای هر هکتار در اختیار آمریکاست که در آن کشور هر سال به‌ازای کشت در هر هکتار، حدود 90تن محصول گوجه برداشت می‌شود.
تولید گوجه‌فرنگی و رب در ایران
در ایران، سالانه 175‌هزار هکتار زمین تحت کشت گوجه‌فرنگی قرار می‌گیرد و به‌طور متوسط از هر هکتار 40تن محصول برداشت می‌شود که در مجموع سالانه 7میلیون تن در کشور برداشت می‌شود. در کشور 145واحد تولیدکننده رب گوجه‌فرنگی داریم که ظرفیت تولید اسمی سالانه آنها 600هزارتن رب است. از این میزان 345‌هزار تن به مصرف داخلی می‌رسد، 60‌هزار تن موجودی فروشگاه‌‌‌هاست، 60‌هزار تن موجودی انبار تولیدکنندگان است و 180‌هزار تن صادر می‌شود، بنابراین سرانه مصرف رب در کشور به‌ازای هر نفر حدود 3/ 4کیلوگرم است. ایران در تولید گوجه‌فرنگی خودکفاست و مازاد بر تقاضای داخل نیز دارد که هم به صورت محصول تازه و هم رب و سس صادر می‌شود و سالانه حدود 200میلیون دلار برای کشور ارز‌آوری دارد. رقابت بالای بین تولیدکنندگان داخلی و نظارت و دخالت دولت در قیمت محصول نهایی موجب شده است تا این صنعت حاشیه سود پایینی داشته باشد. شرکت‌های تولیدکننده رب همواره برای کسب حاشیه سود بیشتر و افزایش قدرت رقابت خود به دنبال کاهش هزینه‌‌‌های سربار بوده‌‌‌اند تا بتوانند بهره‌‌‌وری را افزایش دهند، بنابراین شرکت‌های موفق‌‌‌تر از تجهیزات به‌روزتر، روش‌های نوین بسته‌بندی و توسعه بازارهای صادراتی بهره می‌‌‌گیرند. با توجه به اینکه رب یکی از نیازهای اساسی خانوار است، این شرکت‌ها عموما مشکل فروش ندارند و تقریبا هیچ‌وقت از سبد خانوار حذف نمی‌‌‌شوند. بالا بودن نرخ سود بانکی، مالیات ارزش‌افزوده بالا، کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش و نبود قوانین ثابت در حوزه صادرات محصول نیز از مشکلات این صنعت است.
معیارهای محصول صادراتی باکیفیت
در صادرات رب گوجه‌فرنگی از معیار مشخصی به نام بریکس استفاده می‌شود. این عدد، میزان غلظت مواد داخل رب گوجه‌فرنگی و نسبت آب آن را نشان می‌دهد. بنابراین هرچه این عدد بالاتر باشد، غلظت و کیفیت رب بالاتر است. برخی کشورها از جمله عراق، عمان و امارات قوانین سهل‌گیرانه‌‌‌ای برای واردات رب دارند؛ در مقابل، روسیه شرایط بسیار سختگیرانه‌‌‌ای برای واردات رب دارد. شرایط بسته‌بندی نیز به عدد بریکس بستگی دارد. به عنوان نمونه برای بسته‌بندی در قوطی و شیشه این عدد باید 16 تا 27واحد و برای حمل فله و بشکه‌‌‌ای باید بین 38 تا 40واحد باشد.
بررسی شرکت‌های بورسی تولیدکننده رب گوجه‌فرنگی
امروزه در کشور برندهای مختلفی به تولید رب مشغول هستند که تبرک، مهرام، چین‌چین، روژین، اویلا، طبیعت، یک‌ویک، فامیلا، رعنا، دلپذیر، مکنزی، لئونارد و دلند از معروف‌‌‌ترین برندهای تولیدکننده رب گوجه‌فرنگی در کشور هستند. در میان شرکت‌های بورسی تولیدکننده مواد غذایی، 6شرکت رب گوجه‌فرنگی نیز تولید می‌کنند که شامل این شرکت‌ها هستند: شرکت شهداب ناب خراسان با نماد «غشهداب» که تولیدکننده رب و سس است و با برند تبرک تولید می‌کند؛ شرکت تولیدی مهرام با نماد «غمهرا» که تولیدکننده رب، سس، سرکه و سایر محصولات است؛ کشت و صنعت چین‌چین با نماد «غچین» که تولیدکننده رب، سس، مربا، کنسرو و شوریجات است؛ شرکت دشت مرغاب با نماد «غدشت» که با برند یک‌ویک محصول تولید می‌کند و تولیدکننده رب، سس، عرقیجات، کنسرو، مربا و آبلیموست؛ شرکت نیلی صنعت کرمان با نماد «غنیلی» که با برند گودین محصول تولید می‌کند و تولیدکننده رب، کنسروها و محصولات پودری است و همچنین شرکت گلبهار خراسان با نماد «غبهار» که زیرمجموعه شهداب خراسان است و در بازار پایه زرد فرابورس هم حضور دارد که به صورت کارمزدی با برند تبرک رب تولید می‌کند.