بزرگنمايي:

بازار آریا - احسان خجسته‏‏‏‏‌فرد / کارشناس کسب‌و‌کار خط لوله اتیلن غرب کشور به طول 2800 کیلومتر که در نوع خود در جهان منحصر‌به‌فرد است، از عسلویه (پارس جنوبی) آغاز شده و تا آذربایجان غربی و شرقی ادامه دارد. این طرح که در سال 1381 از سوی مجلس شورای اسلامی به دولت وقت تکلیف شد، با عبور از 11 استان کشور، خوراک مجتمع‌های پتروشیمی ساخته‌شده یا در دست احداث را تامین می‌کند.
اتیلن که ماده مهمی برای تولید بسیاری از ترکیبات آلی پرمصرف به شمار می‌رود، به ‌‌‌صورت گسترده در صنایع پلیمری مورد استفاده قرار می‌گیرد و پتروشیمی کاویان به عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکننده‌‌‌های اتیلن با ظرفیت تولید سالانه حدود 2 میلیون تن، خوراک اتان را از پارس جنوبی دریافت می‌کند و پس از تبدیل، محصول خود را به خط لوله اتیلن غرب تزریق می‌کند. در حال حاضر 13 پتروشیمی تولید‌‌‌کننده و مصرف‌کننده به خط لوله اتیلن غرب متصل هستند و قرار است در افق 1404 این تعداد به 21 پتروشیمی و ظرفیت سالانه آن به 5/ 3 میلیون تن برسد. یکی از مهم‌ترین اهداف در اجرای این پروژه، توزیع متوازن اشتغال و ثروت در غرب کشور و توسعه صنایع پایین‌‌‌دستی در کنار خط لوله بوده تا باعث شود با تولید مواد و فرآورده‌‌‌های متنوع پتروشیمی، این صنعت از خام‌‌‌فروشی فاصله بگیرد. اما فازهای تکمیلی این پروژه در حوزه صنایع پایین‌‌‌دستی محقق نشد، به‌‌‌‌نحوی که در حال حاضر صرفا خط لوله، اتیلن را به غرب رسانده و در شرکت‌های دریافت‌‌‌کننده اتیلن، محصولات بالادست پلیمر تولید می‌شود و به ‌‌‌جای آنکه پلیمر تولیدی در همان منطقه و در صنایع پایین‌‌‌دستی مورد استفاده قرار بگیرد، از طریق حمل‌‌‌و‌‌‌نقل جاده‌‌‌ای به استان دیگری منتقل یا به خارج از کشور صادر می‌شود که این باعث کاهش شدید حاشیه سود شده و با اهداف اولیه اجرای پروژه در تناقض است.
واحدهای بالادست صنایع پتروشیمی اشتغال‌زایی پایینی در مقایسه با حجم سرمایه‌گذاری خود دارند، ولی صنایع پایین‌‌‌دستی برای راه‌‌‌اندازی، سرمایه کمتری نیاز داشته ودر عوض اشتغال‌زایی بالایی دارند. بنابراین می‌شود با توسعه صنایع کوچک‌تر در کنار صنایع عظیم، علاوه بر جلوگیری از خام‌‌‌فروشی، در همان منطقه محصول تولیدشده توسط پتروشیمی را به کالایی مصرفی تبدیل کرد.در این بین شرکت‌هایی که به واسطه تامین اتیلن این خط لوله و دریافت خوراک، بیشترین بهره‌‌‌برداری را از خط لوله اتیلن غرب دارند، تاکنون اقدامی جهت توسعه صنایع پایین‌‌‌دستی خود نکرده و شنیده‌‌‌ها هم حکایت از آن دارد که هزینه‌‌‌ای نیز بابت تامین و نگهداری خط لوله پرداخت نمی‌‌‌کرده‌‌‌اند.
همچنین حمایت‌‌‌های وزیر سابق نفت از این شرکت‌ها باعث شد که همه بار هزینه‌‌‌ها و مسوولیت آن بر دوش شرکت ملی صنایع پتروشیمی بیفتد که نهایتا این سلب مسوولیت و عدم‌تناسب بین تامین هزینه نگهداری و توسعه بهره‌‌‌برداری از این پروژه با میزان انتفاع از آن، باعث تحمیل هزینه‌‌‌های سنگینی به دولت و مجموعه وزارت نفت شده است. در مقام مقایسه خط لوله اتیلن اروپا میان کشورهای هلند، بلژیک و آلمان 495 کیلومتر است اما ظرفیت آن 2/ 5 میلیون تن است؛ یعنی با وجود ظرفیت مشابه با خط لوله اتیلن غرب ایران، طول آن تنها 22‌درصد خط لوله اتیلن غرب است و در طول مسیر نیز ایجاد صنایع کوچک پایین‌‌‌دستی زمینه بهره‌‌‌برداری حداکثری از این پروژه را در اروپا فراهم کرده است.