بازار آریا - خراسان / این روزها بحث درباره یارانه های پنهان بالا گرفته است. یارانه هایی که چگونگی مواجهه با آن، تداوم پرداخت آن به صورت پنهان و غیرنقدی یا آشکارسازی و پرداخت نقدی آن همواره بحث داغی در محافل اقتصادی بوده است. شاید بهتر باشد در گام نخست دقیق تر بدانیم که یارانه پنهان چیست و رقم آن در اقتصاد ایران چقدر است؟ دولت‌ها دو نوع یارانه به مردم می‌پردازند. نخست، یارانه آشکار است که به صورت نقدی یا کالایی در اختیار مردم قرار می گیرد. یارانه نقدی، یارانه معیشتی و یارانه کرونایی که در سال گذشته به بخش هایی از جامعه پرداخت شد از این جنس است. دسته دوم یارانه پنهان است. یعنی یارانه‌ای که دولت روی برخی از کالاها می‌پردازد تا آن کالاها ارزان تر به دست مردم برسد. مانند بنزین، آب، برق، گاز، دارو و ... در این موارد حامل های انرژی با نرخی ارزان تر از نرخ جهانی و منطقه ای به مردم فروخته می شود.
دلایل اقتصاددانان برای حذف یا نقدی سازی یارانه پنهان
اقتصاددانان پرداخت یارانه پنهان در حجم وسیع فعلی را موجب تخریب اقتصاد کشور می دانند و 2 دلیل اصلی برای آن ذکر می کنند. نخست، این که ارزان فروشی انرژی موجب افزایش مصرف آن، عدم بهینه سازی مصرف محصولات مصرف کننده انرژی و قاچاق آن به خارح از کشور می شود.
دوم، بهره مندی به مراتب بیشتر افراد ثروتمند از یارانه پنهان است. چرا که در موضوع یارانه پنهان، افرادی که بیشتر مصرف کنند، بیشتر از این تخفیف و یارانه پنهان بهره مند می شوند. افرادی که 2 یا 3 خودرو دارند، بنزین بیشتری مصرف می کنند. افرادی که منزل بزرگ و لوکس دارند، برق بیشتر و صاحبان استخرهای خانگی، آب بیشتری مصرف می کنند و در نتیجه از یارانه پنهان بیشتر بهره مند می شوند و افراد دهک های پایین درآمدی که مصرف به مراتب کمتری دارند، کمتر از یارانه پنهان بهره مند می شوند.
به گزارش اقتصادآنلاین، بررسی سازمان برنامه و بودجه نشان می دهد؛ نظام فعلی یارانه انرژی موجب شده خانوارهای شهری به صورت متوسط بیش از خانوارهای روستایی و دهک های هزینه ای بالاتر بیش از دهک های پایین تر از یارانه پنهان بهره مند شوند. نسبت مصرف دهک دهم به دهک اول شهری برای بنزین، گاز طبیعی و برق به ترتیب 13.3، 2.1 و 2.8 و این نسبت برای خانوارهای روستایی به ترتیب برابر 3.2، 3.4 و 3.7 است. همچنین دهک‌های پایین 1.6 درصد از یارانه بنزین استفاده می‌کنند در حالی که این رقم برای دهک‌های بالا 21.8 درصد است، یعنی دهک‌های برخوردار 20 برابر دهک‌های آسیب‌پذیر از یارانه بنزین استفاده می‌کنند. در اکثر یارانه‌های دیگر هم همین روال وجود دارد.
 در واقع این وضعیت ناشی از یارانه های قیمتی است که باعث می‌شود قیمت کالاهای حمایتی برای همه افراد جامعه پایین نگه داشته شود و در این شرایط افرادی که مصرف بیشتری داشته باشند، از یارانه بیشتری هم برخوردار خواهند شد.

چقدر یارانه پنهان در سال می دهیم؟
موضوع محاسبه یارانه پنهان در اقتصاد ایران، محل اختلاف کارشناسان است و اعداد متفاوتی اعلام می شود. روز گذشته هادی قوامی، معاون پارلمانی وزیر اقتصاد گفت: با احتساب یارانه‌های پنهان بخش پتروشیمی، کالاهای اساسی و دارو حدود 105 میلیارد دلار یارانه پنهان در کشور پرداخت می شود. این رقم حدود 60 درصد تولید ناخالص داخلی اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد که عدد قابل توجهی است.
با این حال 2 روز قبل خوانساری، رئیس اتاق بازرگانی تهران گفت: آقای میرکاظمی، رئیس سازمان برنامه، اعلام کرده‌اند که سالانه 63 میلیارد دلار صرف یارانه انرژی می‌شود. از سوی دیگر آژانس بین‌المللی انرژی هم در گزارشی گفته است که از سال 2010 تا 2020 در ایران 986 میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت شده که به صورت میانگین، سالانه رقمی بیش از 98 میلیارد دلار و بالاتر از رقمی است که رئیس‌ سازمان برنامه اعلام کرده‌ است.
فارغ از این ارقام متفاوت، نگاهی به سهم هر ایرانی از این یارانه خالی از لطف نیست. اگر همان رقم 63 میلیارد دلار را ملاک در نظر بگیریم سهم هر ایرانی از یارانه انرژی حدود 19 میلیون تومان در سال خواهد بود. با احتساب 98 و 105 میلیارد دلار نیز سهم هر ایرانی به ترتیب 30 و 32 میلیون تومان در سال است.
نقدی سازی یارانه پنهان به چه قیمتی؟
بررسی‌ها نشان می دهد قیمت بنزین فوب خلیج فارس حدود 38 سنت است که با دلار آزاد حدود 10 هزار تومان می‌شود. اگر دولت بخواهد قیمت بنزین را واقعی کند و یارانه‌ای برای آن پرداخت نکند باید قیمت بنزین داخل را به 90 درصد قیمت بنزین فوب خلیج فارس برساند. این یعنی قیمت واقعی هر لیتر بنزین 9 هزار تومان است. این در حالی است که الان قیمت هر لیتر بنزین سهمیه‌ای هزار تومان و قیمت بنزین آزاد سه هزار تومان است. پس دولت روی هر لیتر بنزین سهمیه‌ای حدود هشت هزار تومان یارانه پنهان می پردازد. درباره سایر حامل های انرژی نیز با حذف یارانه پنهان شاهد 4 تا 5 برابر شدن قیمت ها خواهیم بود.
سوال این جاست که می توان به راحتی به سراغ حذف یارانه پنهان رفت؟
تجربه آبان 98 نشان داد که این مسئله با چالش جدی مواجه خواهد شد. اگرچه نارضایتی های آبان 98 را نمی توان صرفا به پای ترس از افزایش قیمت حامل های انرژی دانست و نوع اجرای غلط و ضعف جدی دولت وقت در مجاب کردن افکار عمومی را نیز باید مدنظر قرار داد ولی در هر صورت افزایش قیمت ها در شرایطی که تورم سنگین سال های اخیر، جامعه را در برابر هرگونه افزایش قیمت، به ویژه افزایش قیمت سوخت که تورم روانی قابل توجهی دارد، نگران کرده است، هرگونه اقدام در این باره باید در شرایط آرام تر اقتصادی و اجتماعی و با یک پیوست عمیق رسانه ای و روشی عادلانه همراه باشد تا جامعه دچار تنش نشود.