بازار آریا - دنیای اقتصاد : تابستان 1404 برای کسب‌و‌کار‌ها، به‌ویژه فعالان بخش معدن، فصلی دشوار بود. محدودیت انرژی، کمبود نیروی کار ماهر، افزایش هزینه حملونقل، چالش در حوزه صادرات و رکود در بازار داخلی، باعث کاهش میزان تولید در معادن و توقف بخشی از ظرفیت فعال آنها شده است.
عکس : عمید فراهی/ ایسنا
فاطمه جوادی: محیط کسب و کار در تابستان 1404 فضای نامطلوبی داشته است. نمره شاخص ملی کسب و کار در این فصل عدد 6.09 را نشان می‌دهد که نامساعدتر از فصل بهار با شاخص 5.95 است. بخش استخراج معدن جزو حوزه‌هایی است که نامساعدترین محیط کسب و کار را در تابستان گذشته تجربه کرده است. فعالان حوزه معدن می‌گویند «کمبود آب»، «قطع برق»، «محدودیت در تحویل مواد ناریه»، «کاهش سهمیه گازوئیل»، «وقوع جنگ تحمیلی 12روزه»، «بازگشت اجباری مهاجران افغان و نبود نیروی کار ماهر»، «رکود شدید در بازار داخلی»، «افزایش هزینه حملونقل» و «تشدید مشکلات در بازارهای صادراتی» به کاهش استخراج و تولید در بخش معدن منجر شده است.
مجموعه این عوامل سبب شده تا بخش معدن نه تنها در سه‌ماه تابستان بلکه در نیمه نخست سال تنها با بخشی از ظرفیت خود کار کند و حدود 30 درصد از زمان مفید کاری خود را از دست بدهد. در چنین شرایطی و با وجود چالش‌های متعددی که بر سر راه معدنکاری قرار گرفته است، فعالان معدنی از عملکرد بخش معدن دفاع می‌کنند.
معضل سوخت
کامران وکیل، فعال حوزه معدن و عضو هیات نمایندگان اتاق ایران در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» می‌گوید: ناترازی انرژی باعث کاهش تولید در بخش معدن شده است. معادن معمولا از امتیاز استفاده از شبکه برق سراسری برخوردار نیستند. بسیاری از معادن در نقاط دور افتاده هستند. حدود 30 درصد معادن از شبکه برق استفاده می‌کنند و مابقی برق را از دیزل ژنراتور تامین می‌کنند. از طرفی تامین گازوئیل هم با چالش مواجه بوده است. شرکت پخش طی سه تا چهار ماه اخیر 30 تا 50 درصد کمتر از مجوز‌های صادر شده به معادن و صنایع معدنی سوخت اختصاص داده است. سهمیه معادن به طور سلیقه‌ای کاهش یافته است. در این شرایط کارخانه‌ها می‌توانند از برق استفاده کنند. اما معادنی که جایگزین ندارند، اگر گازوئیل دریافت نکنند، تعطیل می‌شوند.
وی افزود: علاوه بر این به دلیل وقوع جنگ تحمیلی 12روزه حساسیت‌ها برای تخصیص مواد ناریه که برای انفجار در معدن استفاده می‌شود، بسیار بیشتر شد. به دنبال این تصمیم وزارت دفاع دسترسی معادن به مواد ناریه که از ابتدایی‌ترین مواد برای استخراج معدن است، کاهش یافت. این موضوع در کنار عوامل دیگر باعث کاهش قابل‌توجه استخراج از معادن شد.
افزایش هزینه حملونقل
وکیل در ادامه گفت: افزایش قیمت حملونقل نیز مورد دیگری است که به سرعت بر مواد معدنی اثر می‌گذارد. چون ارزش مواد معدنی نسبت به وزن آن پایین است. در واقع مواد معدنی سنگین و کم ارزش است. البته محصولات نهایی مانند کاتد مس یا مقاطع فلزی اوضاع بهتری دارند. اما سنگ، کاشی، سرامیک، سیمان و گچ از اقلام عمده صادراتی هستند و افزایش قیمت حمل به شدت بازار آنها را تهدید می‌کند. هزینه حمل دریایی بین بندرعباس تا امارات 20 تا 25 درصد نسبت به قبل افزایش یافته است.
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران به خشکسالی و کاهش دسترسی معادن به آب اشاره کرد و گفت: معادن از سیستم لوله‌کشی استفاده نمی‌کنند. عمده معادن در کشور تانکر و مخزن دارند. حدود 30 درصد معادن به دلیل اینکه در نقاط مرتفع و سردسیر قرار دارند، زمستان‌ها تعطیل هستند. این معادن در فصل بهار، تابستان و تا حدودی هم پاییز فعال هستند. در بسیاری از مناطق به‌طور سنتی چاه آب وجود داشت که با تانکر به معادن آب می‌فروختند.
تقریبا تمام این موارد متوقف شده است. در استان یزد هزینه هر مترمکعب آب به 130 تا 150 هزار تومان رسیده و این بدون محاسبه هزینه حمل است. ضمن اینکه این آب به دلیل محدودیت و تقاضای بالا به طور مستمر به معادن نمی‌رسد. وقتی هم که آب نباشد، تولید در معدن متوقف می‌شود. معادن مستقر در مرکز کشور به دلیل کمبود آب هر سه روز یکبار یک تانکر آب دریافت می‌کنند. با این میزان از آب می‌توانند دو روز کار کنند و باید یک روز تولید را تعطیل کنند. این باعث می‌شود 30 درصد وقت مفید کاری و تولید از بین برود.
معضل نیروی کار
این فعال بخش معدن در ادامه گفت: بازگرداندن یک‌باره مهاجران به کشورشان نیز باعث اختلال در استخراج معادن شده است. استادکارهای افغانستانی در کار بسیار باهوش، دقیق و با مهارت بودند. آنها با چند سال کار در معادن چیره‌دست و مسلط بودند. برای جایگزینی آنها باید نیروی ماهر تربیت کرد. یک سال زمان می‌برد تا نیروهای جدید ابتدایی‌ترین موارد را یاد بگیرند. ضمن اینکه نیروی کار ایرانی به دنبال تسهیلات بیشتر نیز است.
رکود در داخل
وکیل، کاهش تقاضا در بازارهای داخلی را علت دیگر افت استخراج از معادن دانست و گفت: برای نمونه اخیرا در جلسه‌ای فعالان معدنی استان تهران که عمدتا تولیدکننده شن و ماسه کوهی هستند، می‌گفتند بعد از جنگ 12روزه تقریبا تقاضا برای شن و ماسه به صفر رسیده است. به‌طوری که حتی اگر تولید نکنند از دپوهایی که از قبل داشته‌اند امکان تامین نیاز مشتری را دارند، اما به دلیل رکود در بازار مصالح ساختمانی، خریدار انگشت شمار است.
حذف از بازارهای صادراتی
عضو هیات نمایندگان اتاق ایران همچنین به تشریح وضعیت بازارهای صادراتی و تاثیر آن بر کاهش تولید مواد معدنی پرداخت و گفت: در امارات دیگر میلگرد ایرانی را نمی‌خرند. امارات یکی از جذاب‌ترین بازارهای دنیا در حوزه ساخت‌وساز است. حدود 30درصد از جرثقیل‌های برجی دنیا در منطقه خلیج‌فارس فعال است. امارات، قطر و تا حدودی در عربستان سعودی به شدت پروژه‌های ساختمانی پر‌رونقی در حال انجام است. جبل‌علی و راس‌الخیمه در امارات متحده عربی هر کدام به اندازه تهران ساخت‌وساز دارند. بعد از فعال شدن اسنپ‌بک واردات آهن‌آلات و مقاطع فلزی از مبدأ ایران از لیست واردکنندگان این کشور خارج شده است. قبل از فعال شدن اسنپ‌بک صادرات جسته‌وگریخته به امارات وجود داشت، اما ایران تامین‌کننده اصلی نبود؛ چرا که بسیاری از صنایع فلزی ما مطابق استانداردهای بین‌المللی نیست.
وکیل، اضافه کرد: بازار عمده ما عراق، ترکیه و کشورهای آسیانه میانه بود. این کشورها حساسیت کمتری دارند. اما در بازار کشورهای جنوب خلیج فارس تعداد اندکی که از ایران خرید می‌کردند، خرید خود را متوقف کرده‌اند. شاید این مورد به لحاظ حجمی زیاد نباشد، اما اثری که روی بازار می‌گذارد و بازخوردی که دارد حائز اهمیت است.
به گفته وی، صادرات به عراق و ترکیه بیشتر از طریق بازارچه مرزی است. این کشورها هم عوارض سنگینی روی واردات از ایران گذاشته‌اند. صادرات به عراق سخت شده به طوری که گفته می‌شود بازار میلگرد عراق را باید از دست رفته فرض کنیم.
عضو هیات نمایندگان ایران گفت: سوخت ارزان، خط تولیدهای قدیمی، ماشین‌آلات فرسوده، نبود نیروی متخصص، کارخانه‌های پراکنده‌ای که با ظرفیت کم کار می‌کنند همچنین عدم رعایت استاندارد در کار سبب شده تا شاهد تولید محصولات نامرغوب باشیم. به وفور محصولات بی‌کیفیت در کاشی، سنگ و آهن‌آلات داریم. سیمان استاندارد مشخصی دارد، با وجود اینکه ارزان‌ترین سیمان از ایران صادر می‌شود، به دلیل بحث کیفیت، پرداخت پول، نامنظمی در خطوط کشتیرانی و مسائل دیگر مشتری ندارد و حتی حاضر نیستند به نصف قیمت از ایران خریداری کنند.
این فعال حوزه معدن می‌گوید: تحریم‌ها هم سبب می‌شود حساسیت‌های مشتری‌ها افزایش یابد و به سمت توقف صادرات حرکت کنیم. صادرات ما به‌طور سنتی ادامه دارد و مانند کشورهای دیگر صادرات نداریم. تحت‌تاثیر تحریم‌ها اصلا اجازه ورود به مناقصه‌ها یا پروژه‌ها را در کشورهای حاشیه خلیج‌فارس پیدا نمی‌کنیم.
عضو هیات نمایندگان ایران گفت: حتی برخی محصولات صادراتی از ایران با کیفیت و رقابتی است، اما باز هم چندان استقبال نمی‌شود. افزایش ریسک سیاسی باعث شده مگاپروژه‌ها که در حجم صادرات تعیین کننده هستند، از همکاری با ایران صرف‌نظر کنند. پروژه‌های کوچک هم حجم چندان و اثر خاصی ندارد. تنش آبی و ناترازی انرژی که صنایع با آن مواجه هستند نیز به گوش دنیا رسیده است و می‌گویند که صنایع ایران از یک سال فقط 7ماه می‌توانند کار کنند. این وضعیت در بلندمدت باعث سلب اطمینان از تامین کالا توسط طرف ایرانی شده است و باعث شده که مشتری‌ها کشورهای دیگری را جایگزین کنند. وکیل در پایان گفت: مجموع این عوامل سبب شده تا یک‌سوم وقت مفید معادن در 6ماه اول سال از بین برود. در چنین شرایطی حتی اگر معادن با 50 درصد ظرفیت هم فعالیت و تولید کرده باشند، عملکرد قابل دفاعی دارند.