این هوا، «جان» می‌گیرد

بازار آریا - عباس شاهسونی* آلودگی هوا براساس آخرین گزارش‌های رسمی منتشر شده، دومین عامل خطر مرگ در جهان پس از فشار خون و مهم‌ترین تهدید محیط‌زیستی برای سلامت انسان و از بزرگ‌ترین خطرات محیط‌زیستی برای سلامت کودکان است.
براساس آخرین گزارش موسسه «بار» بیماری‌های ناشی از آلودگی هوای آزاد و هوای داخل سالانه منجر به بیش از 1.8میلیون مرگ زودرس در جهان می‌شود- از هر 8 مرگ یک مرگ منتسب به آلودگی هوا است- که 83 درصد آن به علت بیماری‌های غیرواگیر است.
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی در حال حاضر 99 درصد از جمعیت جهان در کشورهایی زندگی می‌کنند که در آن غلظت سالانه ذرات معلق PM2.5 بالاتر از رهنمود سازمان جهانی بهداشت‌(5 میکروگرم در مترمکعب) است. طبق گزارش بانک جهانی، هزینه مرگ‌های ناشی از آلودگی هوا در جهان معادل 1.8 تریلیون دلار و در ایران بیش از 23‌میلیارد دلار است. همچنین آلودگی هوا پس از دود سیگار به عنوان دومین علت مرگ‌های ناشی از بیماری‌های غیرواگیر در جهان شناخته می‌شود.
بنابر آخرین گزارش بانک جهانی در سال 2022 خسارات مرگ زودرس به علت آلودگی هوا، شامل هزینه جهانی سلامت ناشی از مرگ‌ومیر و بیماری ناشی از قرار گرفتن در معرض آلودگی هوا با ذرات معلقPM2.5، 1.8 تریلیون دلار بود که معادل 6/1 درصد از تولید ناخالص داخلی (GDP) جهانی است.
در مقیاس جهانی، 64 درصد از کل مرگ‌ومیرهای ناشی از PM2.5 به دلیل آلودگی هوای محیط و 36 درصد به دلیل آلودگی هوای خانگی ناشی از استفاده از سوخت‌های جامد بوده است. احتمال مرگ در کودکان با سن کمتر از 5 سال در کشورهای کم درآمد به علت مواجهه با آلودگی هوا، بیش از 60 برابر بیشتر از کشورهای پردرآمد است.
تعداد انسان‌هایی که در جهان سالانه از آلودگی هوا می‌میرند، بیش از 6 برابر تعداد انسان‌هایی است که از مالاریا می‌میرند و بیش از 4 برابر تعداد انسان‌هایی است که از ایدز می‌میرند. طبق این گزارش حدود 85 درصد از کل هزینه‌های جهانی خسارات سلامتی مربوط به مرگ‌ومیر زودرس و 15 درصد مربوط به بیماری‌های منتسب به آلودگی هوا است. هزینه بیماری به عنوان سهمی از کل هزینه‌های خسارات سلامتی در هر کشور از 4 درصد تا 33 درصد متغیر است.
برای برآورد کل هزینه‌های اقتصادی مرتبط با سلامت ناشی از مواجهه با ذرات معلق PM2.5، علاوه بر هزینه‌های ناشی از مرگ، باید سایر هزینه‌های ایجاد شده از قبیل هزینه‌های اقتصادی جهت اجتناب از بیماری‌های منتسب به آلودگی هوا یا درمان بیماری‌ها، هزینه‌های فرصت‌(مانند هزینه‌های غیرمستقیم از دست دادن وقت کار و اوقات فراغت (و هزینه‌های کاهش کیفیت زندگی) مانند هزینه درد، رنج و ناراحتی) نیز محاسبه شود.
براساس آخرین گزارش بانک جهانی، 4.11درصد از کل مرگ‌ومیرهای جهانی به علت مواجهه با ذرات معلق PM2.5 است. همچنین مواجهه با ذرات معلق PM2.5 باعث 30 تا 33 درصد از مرگ‌ومیرهای جهانی به علت بیماری‌های مزمن انسداد ریوی، 20 تا 26 درصد از مرگ‌ومیرهای جهانی ناشی از بیماری‌های قلبی و سکته مغزی و 19 تا 20 درصد از مرگ‌ومیرهای جهانی ناشی از سرطان ریه، اختلالات نوزادان و دیابت نوع 2 شده است.
آلودگی هوا، هر سال باعث 570 هزار مرگ در کودکان زیر 5 سال می‌شود. سازمان جهانی بهداشت تخمین می‌زند که بیش از 28 درصد از کل مرگ‌ومیرها در کودکان زیر 5 سال مربوط به آلودگی محیط‌زیست است و فراموش نکنیم که کودکان نسبت به اثرات آلودگی هوا حساس‌تر هستند و از جمله دلایل عمده این مساله آن است که سیستم ایمنی و ارگان‌های رشد کودکان هنوز کامل نشده است.
مرکز تحقیقات کیفیت هوا و تغییر اقلیم دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی سال گذشته از جامعه آماری 57‌میلیون نفری در 83 شهر کشور تحقیقی انجام داد. طبق این گزارش، مجموع خسارات اقتصادی مربوط به مرگ ناشی از آلودگی هوا برابر با 94.13 میلیارد دلار معادل با 1004 هزار‌ میلیارد تومان برآورد شد که نسبت به سال 1402 یک روند افزایشی را طی کرده است. همچنین تعداد کل موارد فوتی‌های ناشی از آلودگی هوا در افراد بالای 30 سال در سال 1403 در شهر‌های مورد مطالعه به‌طور میانگین 35540 نفر با حد پایین 23766 و حد بالای 46008 نفر تخمین زده شد.
تمامی این موارد و آمارها، حکایت از آن دارد که ما باید یک عزم و اراده‌ جدی و راسخ را برای حل بحران آلودگی هوا به کار ببندیم. فرا رسیدن فصل سرما و ظهور مجدد پدیده وارونگی هوا نیز در این دوران باعث تشدید میزان آلایندگی‌ها می‌شود و از همین‌رو لازم است که برنامه‌ها و اقدامات لازم در دستور کار قرار بگیرند. اجرای درست قانون هوای پاک می‌تواند بهترین رویکرد در این مساله باشد. البته برای تحقق اهداف در این مسیر می‌طلبد که همه دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و غیردولتی همکاری و هماهنگی لازم را نسبت به یکدیگر داشته باشند.
در خصوص سوال آخر، اجرای قانون هوای پاک به‌خصوص آیین‌نامه فنی ماده 2 این قانون می‌تواند در کاهش روند غلظت آلاینده‌های هوا در کلان‌شهرهای کشور موثر باشد. اقداماتی نظیر توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، بهبود کیفیت سوخت، تجهیز نیروگاه‌ها به وسایل کنترلی، معاینه فنی خودروها و موتورسیکلت‌ها و همچنین نصب فیلتر دوده بر روی خودروهای دیزلی.
* معاون مرکز تحقیقات آلودگی هوای دانشگاه بهشتی