بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای‌اقتصاد : نان یکی از مهم‌ترین اقلامی است که به آن یارانه تخصیص داده می‌شود. نان یکی از کالاهای اصلی در سبد خوراکی مردم ایران است و از این جهت جایگاهی استراتژیک در امنیت غذایی کشور دارد. بررسی بودجه 1403 نسبت به بودجه سال قبل نشان می‌دهد که یارانه نان با رشد قابل‌توجهی مواجه شده است. بر این اساس در بخش دوم لایحه بودجه 1403 آمده است که سازمان هدفمندی یارانه‌‌‌ها موظف به پرداخت 143‌هزار میلیارد تومان یارانه نان است. این در حالی است که در قانون بودجه سال 1402 تنها 56‌هزار میلیارد تومان به صورت مستقیم برای یارانه نان اختصاص یافته بود. با این حال اگرچه اعتبار در نظر گرفته‌شده برای یارانه نان در سال 1402 حدود 56‌هزار میلیارد تومان بوده است، اما دولت سال گذشته حدود 159‌هزار میلیارد تومان برای یارانه نان پرداخت کرده است. این رقم نشان می‌دهد تا چه اندازه پیش‌بینی اعتبار در قانون بودجه سال گذشته خطا داشته و منجر به کسری تبصره هدفمندی شده است.
موافقت مجلس با یارانه143 همتی نان
بر این اساس طی روزهای اخیر مجلس با یارانه پیشنهادی نان در سال‌جاری موافقت کرد. در این باره رحیم زارع، سخنگوی کمیسیون تلفیق بودجه سال 1403 در جلسه علنی رسیدگی به بخش دوم لایحه بودجه (جداول) سال 1403 در توضیح جزئیات بخش درآمدی جدول 14 لایحه بودجه 1403 گفت: همان مبلغی که دولت در نظر گرفته بود کمیسیون تلفیق و صحن علنی آن را تایید کردند که 315 همت برای یارانه نقدی و معیشتی در نظر گرفته شد. 42 همت برای کمیته امداد، 23 همت برای بهزیستی، 143 همت برای یارانه نان و یارانه دارو و شیرخشک و ملزومات مصرفی برای وزارت بهداشت 74‌هزار و 900 میلیارد در نظر گرفته شد.
گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس از یارانه نان
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» در حالی یارانه نان در لایحه سال‌جاری در حدود 143هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده و نسبت به قانون سال گذشته 150درصد رشد داشته است که به تازگی، مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس، مبلغ یارانه نان در سال 1403 را ناکافی دانسته، اما با توجه به سیاست‌‌‌های جدید تخصیص آرد، مسیر دولت برای تخصیص یارانه نان را مثبت ارزیابی کرده است.
مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس در گزارشی به منابع و مصارف یارانه‌‌‌ها در لایحه بودجه سال 1403 پرداخته و آن را از جهات گوناگون مورد بررسی قرار داده است. یکی از موارد مصارف یارانه‌‌‌ها یا به عبارت دیگر مواردی که به آن یارانه پرداخت می‌شود، نان است. به این صورت که دولت گندم را با قیمت بالاتری از کشاورزان می‌‌‌خرد و با قیمت پایین‌‌‌تری که همان قیمت یارانه‌‌‌ای است، به نانوایی‌‌‌ها می‌‌‌فروشد. هزینه‌‌‌ای که دولت در این میان صرف می‌کند، همان یارانه نان است.
با وجود اینکه یارانه نان در سال‌جاری 150‌درصد رشد کرده، مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس با محاسبات خود این میزان افزایش را پاسخگوی 100‌درصد یارانه نان در سال جدید ندانسته است. با این حال این مرکز با توجه به این بررسی‌‌‌ها دولت را در سال 1403 دارای تسلط بیشتری بر سازوکار تخصیص یارانه نان ارزیابی کرده است.
سهم یارانه نان در بودجه 1402 و 1403
در بودجه سال 1402 کل مبلغی که برای یارانه نان تخصیص داده شده بود، برابر با 56‌هزار میلیارد تومان بود. با این حال 159‌هزار تومان به منظور پرداخت یارانه این کالا از سوی دولت پرداخت شد. این موضوع نشان می‌دهد که پیش‌بینی مبلغ لازم برای تامین یارانه نان در بودجه سال 1402 کاملا کم برآورد شده و از این جهت موجب ناترازی شدیدی در بودجه هدفمندی یارانه‌‌‌ها شده است.
دولت در لایحه بودجه سال 1403 یارانه نان را برابر با 143‌هزار میلیارد تومان تخمین زده که نسبت به سال 1402 به میزان 150‌درصد رشد کرده است. هرچند همچنان 16‌هزار میلیارد تومان از میزان یارانه تخصیص داده‌شده در سال 1402 به نان کمتر است.
یارانه امسال برای نان کافی است؟
اما مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس با در نظر گرفتن فروضی اقدام به محاسبه مبلغ لازم برای یارانه نان کرده است. با در نظر گرفتن چند فرض می‌توان یارانه لازم برای نان را محاسبه کرد. اگر فرض شود که قیمت واردات و قیمت خرید تضمینی گندم یکسان است و میانگین میزان گندم لازم برای تولید نان کشور همچون سال‌های قبل برابر با 10 میلیون تن در نظر گرفته شود و میانگین رشد سالانه گندم موردنیاز هم در نظر گرفته شود و درمجموع فرض شود که 10.22 میلیون تن گندم در سال 1403 برای تولید نان موردنیاز است و همچنین متوسط قیمت یارانه‌‌‌ای گندم نیز برابر با 727 تومان فرض شود، می‌توان میزان یارانه را در دو حالت محاسبه کرد.
یک حالت این است که قیمت واردات و خرید تضمینی هرکیلوگرم گندم برابر با 19‌هزار و 500 تومان باشد که در این حالت یارانه موردنیاز نان در سال 1403 برابر با 192‌هزار میلیارد تومان می‌شود. در این صورت رقم موجود در لایحه برابر با 143‌هزار میلیارد تومان تنها 74‌درصد مبلغ لازم خواهد بود و بنابراین 26‌درصد از این مبلغ تحقق‌‌‌نیافته باقی می‌‌‌ماند. حالت دیگر این است که قیمت واردات و خرید تضمینی گندم 17‌هزار و 500 تومان باشد که در این حالت یارانه موردنیاز برابر با 178‌هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود و رقم موجود در لایحه 80‌درصد مبلغ لازم خواهد بود و بنابراین 20‌درصد از این مبلغ تحقق‌نیافته باقی می‌‌‌ماند. با وجود اینکه با توجه به محاسبات مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس یارانه نان در سال 1403 نیز همچنان با مقداری کسری مواجه است، اما این مرکز با اشاره به اینکه قرار است مقداری از تخصیص آرد به صورت الکترونیکی انجام شود و نیاز کشور به آرد تا حدی کاهش یابد، پیش‌بینی کرده که در سال پیش‌رو تسلط دولت بر سازوکار تخصیص یارانه نان بیشتر خواهد شد.
دستاوردهای هوشمندسازی یارانه آرد و نان
در این بین «هوشمندسازی یارانه آرد و نان» و «توثیق الکترونیک دارایی‌‌‌ها» دو ایده‌‌‌ مترقی بودند که از ماه‌‌‌های ابتدایی شروع به کار دولت سیزدهم مطرح شدند. این ایده‌‌‌ها رفته‌رفته عملی شدند؛ به طوری که ایده هوشمندسازی یارانه آرد و نان عملکرد قابل قبولی داشته است. زیرساخت ایده وثیقه‌‌‌گذاری الکترونیک دارایی‌‌‌ها نیز که بیشترین کاربرد آن در تسهیلات خرد است، تکمیل شده و گفته می‌شود مسائل حقوقی و قانونی آن نیز در مدت کوتاهی در آینده به اتمام می‌‌‌رسد.
محمد جلال، مشاور وزیر اقتصاد در این باره توضیح داد: طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان سال 1401 در دستورکار دولت قرار گرفت و با نظر رئیس‌جمهور، طراحی و پیاده‌سازی زیرساخت فنی طرح به وزارت اقتصاد محول شد. در مرحله اول نیازمند این بودیم که زنجیره داده‌‌‌ای مربوط به حوزه گندم و آرد و نان را در کشور شفاف کنیم. داده‌‌‌های فرآیند تبدیل آرد به نان در کشور وجود نداشت؛ برای رفع این نیاز، کارت‌خوان‌‌‌های هوشمند در نانوایی‌‌‌های کشور مستقر شد و در شهریورماه 1401 تقریبا به یک بلوغ استقرار کارت‌خوان‌‌‌های هوشمند رسیدیم.
وی ادامه داد: بعد از مدتی فرآیند آزمایشی مرحله دوم طرح هوشمندسازی در کشور یعنی اختصاص آرد یارانه‌‌‌ای مبتنی بر عملکرد نانوایان، به صورت آزمایشی در استان قزوین آغاز شد و آثار و نتایج مثبت آن مشاهده شد. بعد از گزارش دستاورد‌‌‌های مرحله آزمایشی در ستاد اقتصادی دولت، مقرر شد مرحله دوم طرح در کلیه استان‌‌‌های کشور پیاده‌سازی شود. مرحله دوم طرح هوشمندسازی این بود که نظام تخصیص آرد یارانه‌‌‌ای در کشور که در گذشته با یک منطق سنتی در قالب یک سهمیه ثابت آرد به نانوایان در نظر گرفته می‌‌‌شد، تبدیل به یک فرآیند تخصیص هوشمند شود و مبتنی بر عملکرد نانوایان در فروش نان در دوره گذشته، اختصاص آرد یارانه‌‌‌ای در دوره بعد رقم بخورد. این فرآیند از انتهای سال 1401 آغاز شد و نانوایان هم به تدریج با این مضمون آشنا شدند که مفهوم سهمیه‌‌‌ آرد باید به تدریج از ادبیات آنها کنار برود و اصولا حق دسترسی نانوایان به آرد یارانه‌‌‌ای را عملکرد واقعی آنها در کارت‌خوان‌‌‌های هوشمند رقم می‌‌‌زند که البته صحت و سقم تراکنش‌‌‌ها نیز به صورت مستمر توسط یک سامانه هوش مصنوعی مورد ارزیابی قرار می‌گیرد.
جلال یادآور شد: با آغاز این فرآیند و اختیاراتی که به کارگروه‌‌‌های آرد و نان استان‌‌‌ها به منظور نظارت و برنامه‌‌‌ریزی تفویض شد، این الگو در سراسر کشور آغاز شد و امروز با گذشت نزدیک به یک سال از آغاز مرحله دوم طرح هوشمندسازی، این مرحله هم به بلوغ قابل قبول خود رسیده است.
وی در پاسخ به اینکه طرح هوشمندسازی یارانه آرد و نان چه اثری روی میزان استفاده از آرد داشته است، توضیح داد: در دو سالی که از آغاز طرح هوشمندسازی می‌‌‌گذرد، مصرف آرد یارانه‌‌‌ای در سال 1401 و 1402 برای اولین بار در 10 سال گذشته، روند نزولی پیدا کرد و حجم مصارف آرد یارانه‌‌‌ای در سال 1402 به‌‌‌‌‌‌رغم رشد جمعیت کشور، افزایش مصرف نان و افزایش فاصله قیمت گندم مصارف نان و مصارف صنف و صنعت و درنتیجه افزایش انگیزه انحراف، مصارف گندم و آرد با مصرف آرد یارانه‌‌‌ای سال 1398 برابر شده است.
کاهش هزینه 54 همتی با هوشمندسازی یارانه آرد
جلال بیان کرد: کاهش هزینه‌‌‌ای که از محل اجرای طرح هوشمندسازی یارانه آرد بدون هرگونه محدودیت یا سهمیه‌‌‌بندی در حوزه‌‌‌ عرضه نان در کشور و بدون آزادسازی یا شوک قیمتی اتفاق افتاد، حدود 3 میلیون تن برآورد می‌شود که حدود 54‌هزار میلیارد تومان برای مجموع دو سال 1401 و 1402 است و در این برآورد معادل مصرف نان 40 میلیون نفر در سال از تحمیل هزینه‌‌‌ مازاد به منابع بودجه‌‌‌ای کشور جلوگیری شده است. در صورت عدم‌اجرای طرح و تحقق انحراف مصارف گندم و آرد یارانه‌‌‌ای، این هزینه می‌توانست به مخارج بودجه‌‌‌ای کشور تحمیل شود.
یارانه نان را حذف کنید
با این حال بسیاری معتقدند که یارانه نان و آرد باید حذف شود، چرا که اعطای یارانه آرد و نان چالش‌‌‌های متعددی ایجاد کرده و درواقع نان و آرد یارانه‌‌‌ای علاوه بر مردم، به دست کسانی می‌رسد که از این یارانه برای اهداف سودجویانه خود استفاده می‌کنند. واقعیت این است که فساد در داستان نان، آرد و گندم بسیار بالاست.
حجت‌‌‌الله نصیری، رئیس اتحادیه نانوایان کرج در این باره معتقد است: برای اینکه نان به قیمت و ارزش واقعی برسد؛ بهتر است یارانه نان را بردارند و نقدی به مردم پرداخت کنند تا مردم با قیمت واقعی و به اندازه مصرف واقعی خود نان را بخرند و برای آن نیز ارزش قائل شوند. با این اقدام نانوا هم می‌تواند در کارش رقابت داشته باشد و نان باکیفیت به مردم بدهد. در حال حاضر نه در کارخانه تولید آرد و نه در نانوایی رقابتی وجود ندارد. چون کارخانه آرد این استدلال را دارد که هر آردی به نانوا بدهد، او به خاطر اینکه سهمیه‌‌‌اش است مجبور است بخرد. نانوایی‌‌‌ها هم چون شلوغ هستند و تقاضا برای نان بالاست، اگر با توجه به مواد اولیه در اختیار، مجبور به پخت نان بی‌‌‌کیفیت باشند، مردم آن را می‌‌‌خرند. رقابت زمانی به وجود می‌‌‌آید که نانوا بتواند از کارخانه هر چقدر که نیازش است، آرد تهیه کند، نان بپزد و انحصاری نباشد.
رئیس اتحادیه نانوایان کرج با بیان اینکه ضایعات نان کیلویی حدود 18‌هزار تومان به فروش می‌‌‌رسد، گفت: نان به علت اینکه ارزان‌‌‌تر از قیمت واقعی آن فروخته می‌شود، ارزش واقعی خود را در بین مردم‌‌‌ از دست داده است. نان از تنور درآمده، به جز مصارف خانگی توسط افراد دیگر به عنوان ضایعات خریداری یا برای مصارف دامی فروخته می‌شود. قیمت‌گذاری نان باید حد و حسابی داشته باشد. فاصله بین قیمت واقعی نان و قیمت مصوب فروش آن هر سال به جای اینکه کاهش یابد، بیشتر می‌شود. این باعث ایجاد فساد در چرخه تولید، انباشت و توزیع خارج از شبکه قانونی آرد و نان خواهد شد.
همچنین علی حسنی، مدیر هنرستان نان و شیرینی و شکلات معتقد است: اگر به دنبال تحولی اساسی در صنعت نان هستیم باید آزادسازی آرد جدی باشد و در ادامه اگر فشار به مردم وارد شود، می‌توانند مانند یارانه‌‌‌های دیگر به مردم مستقیم یارانه نان بدهند.
--> اخبار مرتبط حذف یارانه پردرآمدها منتفی شد؟ چالش‌های مالیاتی تولیدکنندگان در لایحه بودجه سال 1403 لایحه بودجه سال 1403 کل کشور در اتاق تبریز بررسی شد زمان ارائه بودجه 1403 فشار بر منابع یارانه‌ای دولت کاهش می‌یابد