بازار آریا - مهدی فرهادی / کارشناس مشتقه و ابزارهای نوین مالی بهتر است با یک سوال شروع کنیم؛ اختیار معامله چیست و چگونه برای پوشش ریسک استفاده می‌شود؟ اختیار معامله (Option) یک ابزار مالی است که به دارنده آن حق (اما نه الزام) خرید یا فروش یک‌دارایی را در زمان و قیمت مشخص می‌دهد.
اختیار معامله به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود:
1. اختیار خرید (Call Option) که به دارنده حق خرید دارایی را می‌دهد.
2. اختیار فروش (Put Option) که به دارنده حق فروش دارایی را می‌دهد.
اختیار معامله برای پوشش ریسک (Hedging) بسیار کاربرد دارد. پوشش ریسک به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن، یک موقعیت ریسکی با یک موقعیت مخالف پوشش داده می‌شود تا ریسک کاهش یابد. به‌عنوان مثال، یک سرمایه‌گذار که دارای سهام است و نگران کاهش ارزش آن است، می‌تواند با خرید اختیار فروش (Put Option) ریسک کاهش قیمت سهام در آینده را پوشش دهد.
اختیارمعامله برای سرمایه‌گذاران دیگری مانند معامله‌گران و سفته‌بازان نیز کاربرد دارد. این افراد می‌توانند با استفاده از انواع استراتژی‌های مبتنی بر اختیارمعامله، به دنبال کسب سود باشند.در مجموع، اختیارمعامله یک ابزار مالی قدرتمند برای پوشش ریسک و سرمایه‌گذاری است که کاربردهای متنوعی در بازارهای مالی دارد و به‌خصوص زمانی اهمیت پیدا می‌کند که ابهام در بازارهای مالی شدت پیدا کند. یکی از موضوعاتی که دامنه ابهام در سرمایه‌گذاری را شدت می‌‌‌بخشد، مسایل سیاسی و تنش‌‌‌های نظامی است که در ادامه به آن می‌پردازیم.

شرایط سیاسی و بازار اختیار معامله
اختیار معامله می‌‌‌تواند در شرایط سیاسی مختلف، کاربردهای متفاوتی داشته باشد. در واقع نحوه ورود به بازار اختیار معامله به سطح ریسک‌پذیری و توان شما در پیش‌بینی آینده بستگی دارد. در شرایط سیاسی باثبات، بازارهای مالی معمولا با ثبات و اطمینان بیشتری همراه هستند. در این شرایط، دامنه ریسک بازار اختیار معامله محدودتر خواهد بود. بنابراین با رعایت اصل مدیریت ریسک، با ورود به بازار اختیار معامله می‌‌‌توانید از نوسانات کوچک بازار کسب سود کنید. به عنوان مثال، یک سرمایه‌گذار می‌‌‌تواند با خرید اختیار خرید سهام یک شرکت و با چشم‌انداز افزایش قیمت سهام در آینده، بازدهی یا سود بیشتری از سرمایه‌گذاری در سهم پایه کسب کند. کاربرد اختیار معامله در شرایط سیاسی بی‌ثبات که معمولا بازارهای مالی با نوسانات بیشتری همراه هستند، بااهمیت خواهد بود؛ چرا که در این شرایط، اختیار معامله می‌‌‌تواند به‌عنوان ابزاری برای محافظت از سرمایه در برابر ریسک‌های سیاسی استفاده شود. به‌عنوان مثال، سرمایه‌گذار می‌‌‌تواند با خرید اختیار فروش سهام یک‌شرکت، از کاهش قیمت سهام در آینده جلوگیری کند یا اگر اهل پذیرش ریسک باشد و توان پذیرش ابهامات سیاسی در این شرایط را داشته باشد، اختیار معامله می‌‌‌تواند به‌عنوان ابزاری برای کسب سود از نوسانات بزرگ بازار استفاده شود. به‌عنوان مثال، سرمایه‌گذار می‌‌‌تواند با خرید اختیار خرید یا فروش سهام یک شرکت، از افزایش یا کاهش شدید قیمت سهام در آینده سود کسب کند.
مزایا و معایب استفاده از اختیار معامله در شرایط سیاسی مختلف عبارتند از: کسب سود از نوسانات بازار، استفاده از ابزار ریسک جهت محافظت از سرمایه و انعطاف‌‌‌پذیری اختیار معامله با نیازهای مختلف سرمایه‌گذاران و معایب آن عبارتند از: هزینه‌دار بودن اختیار معامله، ابزاری پرریسک که می‌تواند موجب از بین رفتن کل سرمایه سرمایه‌گذار شود و پیچیدگی اختیار معامله که موجب می‌شود درک آن برای همه سرمایه‌گذاران آسان نباشد.
در نهایت اختیار معامله می‌‌‌تواند در شرایط سیاسی مختلف، کاربردهای متفاوتی داشته باشد. سرمایه‌گذاران می‌‌‌توانند با درک صحیح از کاربرد اختیار معامله در شرایط سیاسی مختلف، از این ابزار مالی برای کسب سود یا محافظت از سرمایه خود استفاده کنند. با این حال، سرمایه‌گذاران باید توجه داشته باشند که اختیار معامله یک ابزار مالی پرریسک و استفاده از آن نیازمند دانش و تجربه کافی است.
در شرایط فعلی که ایران با تنش‌‌‌های سیاسی و رفتارهای مداخله‌جویانه دولت‌های خارجی مواجه است، هرچند دولت در پی ایجاد جوی آرام در بازارهای مالی بوده و تمامی تلاش خود را در جهت کنترل رفتارهای شتاب‌زده به کار گرفته و این مهم نسبت به گذشته بسیار قابل تقدیر و موفق بوده است، با این حال بازارهای مالی با عدم‌اطمینان بالایی همراه هستند. در این شرایط، اختیار معامله می‌‌‌تواند به‌عنوان ابزاری برای کسب سود از نوسانات بزرگ بازار یا محافظت از سرمایه در برابر ریسک استفاده شود. یکی از کاربردهای اختیار معامله، کسب سود از نوسانات بازار است که در شرایط فعلی ایران که احتمال وقوع شرایط مختلفی متصور است، نتیجه آن می‌‌‌تواند سبب نوسانات شدید در بازارهای مالی شود. به‌عنوان مثال، قیمت سهام شرکت‌های ایرانی ممکن است به‌شدت کاهش یابد، در حالی که قیمت طلا و ارز ممکن است به‌شدت افزایش یابد. سرمایه‌گذاران می‌‌‌توانند با خرید اختیار خرید سهام شرکت‌های ایرانی یا اختیار فروش طلا، از این نوسانات بزرگ بازار کسب سود کنند یا از اختیار معامله برای محافظت از سرمایه خود استفاده کنند. به عبارت دیگر در شرایط فعلی ایران، احتمال تشدید تنش‌ها می‌‌‌تواند به کاهش شدید ارزش دارایی‌‌‌های سرمایه‌گذاران منجر شود. به‌عنوان مثال، قیمت سهام شرکت‌های ایرانی و ارزش املاک و مستغلات ممکن است به‌شدت کاهش یابد و سرمایه‌گذاران می‌‌‌توانند با خرید اختیار فروش سهام شرکت‌های از سرمایه خود در برابر کاهش ارزش محافظت کنند. وجود این ریسک‌ها، کار مدیران سرمایه‌گذاری را با سختی‌هایی مواجه می‌کند. حفظ سرمایه سرمایه‌گذاران در برابر هرگونه نوسانات منفی، به‌کارگیری ابزارهای مدیریت ریسک را امری اجتناب‌ناپذیر کرده است. در سال‌های اخیر با توجه به فراز و فرود‌هایی که بازار سرمایه داشته، این ابزار توانسته است هم از منظر ارزش و هم از منظر حجم معاملات، عملکرد قابل‌توجهی داشته باشد. با توجه به اطلاعات در دسترس از بازار این ابزارها، می‌توان توسعه و رشد این ابزارها را بخش مهمی از بازار سرمایه ایران در سال‌های اخیر دانست که توجه فعالان و بدنه بازار را به خود جلب کرده است. در نمودارهای ارائه‌شده مقایسه میانگین ارزش و حجم (تجمعی) معاملات ماهانه در بازه زمانی سال‌های 1402-1398 به تصویر کشیده شده است.همان‌طورکه از روند نمودارها قابل مشاهده است، این روند صعودی از افزایش توجه مدیران سرمایه‌گذاری و سایر سرمایه‌گذاران به این بازار حکایت دارد.
فعال شدن اختیار فروش و بیمه کردن سهام مانند بیمه خودرو
وقتی خودرویی را خریداری می‌کنید برای در امان ماندن از آسیب، آن را بیمه می‌کنید یا اگر ساختمانی دارید، آن را در مقابل حوادث گوناگون بیمه می‌‌کنید. به عبارتی سالانه هزینه‌هایی را پرداخت می‌کنید تا دارایی‌های خود را در برابر ورود خسارات احتمالی بیمه کنید. این رویکرد حفظ دارایی در مقابل تهدیدهای احتمالی، در بازار سرمایه توسط به‌کارگیری موقعیت‌های بازار اختیارات می‌‌‌تواند اتفاق بیفتد. در اختیار معامله هم استراتژی‌هایی وجود دارد که می‌توانید سهام خود را بیمه کنید. شما برای بیمه کردن سهام باید ابتدا اقدام به خرید سهام و خرید اختیار فروش همان سهام کنید. به‌عنوان مثال فرض کنید، هزار سهام ایران‌خودرو را به اضافه اختیار فروش ایران‌خودرو (طخود) خریداری می‌کنید. در صورت افت قیمت سهام ایران‌‌‌خودرو، به خاطر خرید اختیار فروش این سهام از ضرر در امان هستید، چون فروشنده اختیار فروش متعهد است سهام شما را به قیمت اعمال از شما خریداری کند و در کنار این نگران فروش سهم در زمان تشکیل صف فروش نیستید و به‌راحتی با اعمال قرارداد، خودتان را در برابر همه ریسک‌های نزولی بازار پوشش داده‌‌‌اید. اگر هم قیمت سهام ایران‌‌‌خودرو صعودی شود، از افزایش قیمت سهام سود خواهید برد. سرمایه‌گذار از این استراتژی به‌عنوان روشی برای کاهش ریسک افت قیمت سهام، استفاده می‌کند. در صورت افت شدید قیمت سهام، این استراتژی کف قیمتی را برای سهم ایجاد می‌کند و به همین دلیل به عنوان یک محافظ نیز شناخته می‌شود. این استراتژی از آن جهت برای سرمایه‌گذار جذابیت دارد که در صورت حرکت نزولی قیمت سهام، از ضرر جلوگیری می‌کند. براساس این استراتژی سرمایه‌گذار می‌‌‌‌‌‌‌‌‌تواند با افزایش ارزش سهام، از فرصت‌‌‌‌‌‌‌‌‌های صعودی نیز بهره‌‌‌‌‌‌‌‌‌مند شود. تنها نکته منفی این استراتژی این است که اگر قیمت سهام کاهش نداشته باشد، سرمایه‌گذار معادل مبلغ پرداخت‌‌‌شده بابت خرید اختیار فروش، ضرر می‌کند که در واقع اگر با هزینه بیمه‌نامه خودرو مقایسه شود، می‌توان آن را هزینه بیمه سهم تلقی کرد نه زیان. به نظر می‌رسد زمانی که تنش‌‌‌های سیاسی تشدید می‌شود و نگرانی‌مان در مقابل تهدید‌ها افزایش پیدا می‌کند بهتر است استراتژی بیمه دارایی را برای دارایی‌های مالی مانند طلا، سهام شرکت‌ها، صندوق‌های سرمایه‌گذاری و... فعال کنیم. با توسعه، رونق و رفع خلأ‌های این بازار و مشارکت بازارگردان‌ها بخش اختیار فروش در بازار مالی کشورمان فعال شده که می‌توان با استفاده از استراتژی‌های قابل اعمال سهام خود را بیمه کرد.
در نمودار روند تجمعی حجم معاملات هفتگی اختیارمعامله، مشخص است که شاهد رونق گرفتن بخش اختیار فروش‌ها هستیم.
--> اخبار مرتبط سه خبر مهم از کدال تقاضای توسعه ابزارهای مشتقه چشم‌انداز بازار مشتقه در سال پیش‌رو ابزارهای نوین و چالش توسعه کنترل‌شده خبر مثبت در انتظار بازار مشتقه؟