بازار آریا - ندا لهردی * در دهکده جهانی که به لطف اینترنت در آن مرزها کمرنگ‌‌‌تر شده‌‌‌اند، ایران به مثابه جزیره‌‌‌ای دورافتاده است که هنوز با موانع متعددی برای دسترسی به جریان آزاد اطلاعات دست‌وپنجه نرم می‌کند. این در حالی است که انفجار داده‌‌‌ها در دهه‌‌‌های اخیر، رشد ناگهانی اقتصاد گیگ یا داده‌‌‌محور را رقم زده است و نقش موتور محرک را برای توسعه کشورها ایفا می‌کند. با این اوصاف تلقی جهانی از داده‌‌‌ها و اطلاعات به‌مثابه دارایی ارزشمندی که حکم طلای جدید را دارد، چندان هم عجیب به نظر نمی‌‌‌رسد. افزایش چشمگیر سهم تجارت الکترونیک از اقتصاد جهانی و همچنین رشد قابل‌‌‌توجه ارزش صادرات جهانی خدمات دیجیتال در سال‌های اخیر، گواه آن است که دولت‌‌‌ها فرصت‌‌‌های نهفته در هر بایت از داده را دریافته و تلاش خود را برای بهره‌‌‌گیری بیشتر از آن به کار بسته‌‌‌اند.
در حقیقت اقتصاد دیجیتال که این روزها به عبارتی پرتکرار و بااهمیت در ادبیات اقتصادی تبدیل شده، دروازه‌‌‌ای برای ورود به دنیای آینده است که در آن زندگی برای مبنای اینترنت و فناوری‌‌‌های نوین تعریف می‌شود. به این ترتیب اینترنت، زیرساختی حیاتی برای رشد اقتصاد دیجیتال و البته پیشبرد اهداف توسعه پایدار خواهد بود. درست به همین دلیل، در کنار تحقیقات و رتبه‌‌‌بندی‌‌‌های مختلفی که در زمینه‌‌‌های گوناگون مرتبط با اقتصاد دیجیتال انجام می‌‌‌شود، شاخص آمادگی شبکه‌‌‌ای (NRI) یکی از شاخص‌‌‌های مهم جهانی ناظر بر کاربرد و تاثیر فناوری ارتباطات و اطلاعات در اقتصاد به حساب می‌‌‌آید که هر سال توسط مجمع جهانی اقتصاد مورد بررسی قرار می‌گیرد و نتایج آن در قالب گزارشی منتشر می‌شود.
پس نگاهی به امتیاز و رتبه ایران در این شاخص می‌‌‌تواند تصویری واقعی از مسیر طی‌شده تا امروز و البته مسافتی که تا رسیدن به متوسط جهانی در پیش داریم ترسیم کند. براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، ایران در میان 134کشور مورد بررسی در سال 2023، جایگاه 87 را در شاخص آمادگی شبکه‌‌‌ای به خود اختصاص داده است. این در حالی است که در سال‌های اخیر رتبه ایران در این شاخص روند نزولی را طی کرده و از 79 در سال‌های 2020 و 2021 و 82 در سال 2022، به 87 در سال گذشته میلادی رسیده است. این شاخص براساس عملکرد کشورها در چهار محور اصلی فناوری، جامعه، حکمرانی و اثرگذاری‌ سنجیده می‌شود که هر کدام از این محورها شامل زیرشاخه‌‌‌های دیگری هم هستند.

اگرچه نقطه قوت ایران در بخش فناوری است، اما مهم‌ترین هدف توسعه آن هم به بخش اثرگذاری مربوط می‌شود. به این ترتیب در حالی که مردم ایران علاقه زیادی به بهره‌‌‌گیری از فناوری‌‌‌های نوین دارند و کشور ما در سال‌های اخیر رشد قابل‌‌‌قبولی را در این زمینه تجربه کرده است، اما جای خالی عملکرد مناسب اقتصادی برای ارتقای کیفیت زندگی دیجیتال افراد، دسترسی آزاد به اینترنت، اقدامات لازم برای پیشبرد اهداف توسعه پایدار و قانون‌گذاری در زمینه فناوری‌‌‌ ارتباطات، به‌خوبی احساس می‌شود. این بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد که امتیاز ایران در شاخص آمادگی شبکه‌‌‌ای زیر خط متوسط قرار دارد و از نظر بهره‌‌‌برداری از آن هم در گروه کشورهایی قرار گرفته‌‌‌ایم که درآمدی کمتر از متوسط دارند. نیم‌‌‌نگاهی به وضعیت ایران در شاخص کیفیت زندگی دیجیتال هم مهر تاییدی است بر آنکه طعم شیرین فناوری همچنان در کشور ما چندان آشنا نیست.
رتبه ایران در این شاخص از 56 در سال 2020، 83 در سال 2021 و 84 در سال 2022، به ناگهان بیش از 10رتبه سقوط کرده و به 95 در سال 2023 رسیده است. شاخص کیفیت زندگی دیجیتال به بررسی عوامل مهم و تاثیرگذار بر زندگی روزمره مردم از جمله قیمت اینترنت، کیفیت اینترنت، زیرساخت الکترونیک، امنیت الکترونیک و دولت الکترونیک می‌‌‌پردازد و هر سال توسط سرف شارک منتشر می‌شود که یک نهاد مستقل فعال در زمینه بررسی محدودیت‌های اینترنتی، نظارت دولت‌‌‌ها بر فضای مجازی و کیفیت زندگی دیجیتال در کشورهاست. به این ترتیب کیفیت زندگی دیجیتال در ایران از میان 121 کشور جهان در جایگاه 95 و از میان 35 کشور آسیایی در جایگاه 31 قرار دارد. با این اوصاف تعجبی ندارد که وزیر ارتباطات ایران امیدوار است سهم اقتصاد دیجیتال از تولید ناخالص داخلی تا پایان برنامه هفتم توسعه (سال 1407) به 15‌درصد برسد، در حالی که کشورهای دیگر برای بازه زمانی مشابه هدف بیش از 40درصدی را تعریف کرده‌‌‌اند.
* روزنامه‌نگار حوزه تکنولوژی
--> اخبار مرتبط دهمین کشور متضرر از اختلال اینترنت در حسرت دیروز سهم اندک رزرو آنلاین در بازار اقامتگاه‌‌‌ها وضعیت قرمز اینترنت در ایران افزایش هزینه فولادی‏‏‏‏‏‏‏‏‏‌ها در راه است