بزرگنمايي:

بازار آریا - دنیای‌اقتصاد : این روزها شاهد توجه بیش از پیش همگان به ضرورت بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور هستیم. رشد سالانه مصرف گاز در کشور به‌عنوان مثال، از سال‌1390 تا پایان 1401 به‌طور متوسط یک‌درصد بیشتر از رشد تولید آن بوده‌است، امری که زنگ خطر را برای صنعت گاز کشور به صدا درآورده است.مفهوم «ناترازی» به‌معنای نبود تعادل میان عرضه و تقاضا، در زمینه‌‌‌‌‌‌‌های متنوع از اجتماعی گرفته تا اقتصادی کاربرد دارد. بحث ناترازی انرژی درخصوص برق، گاز و همچنین سوخت، در تمامی ایام سال‌مطرح است، اما با شروع فصل سرد، به نوشته «ایرنا» بحث «ناترازی‌گاز» ملموس‌‌‌‌‌‌‌تر و نگران‌‌‌‌‌‌‌کننده‌‌‌‌‌‌‌تر می‌شود. لازم به ذکر است اقداماتی که در سال‌های اخیر برای حل معضل «ناترازی انرژی» انجام شده، هرچند لازم ولی به هیچ‌وجه کافی نبوده‌است.شاخص شدت انرژی در کشور دو‌برابر متوسط دنیا و سه تا چهار‌برابر کشورهای توسعه‌‌‌‌‌‌‌یافته بوده و بیم آن می‌رود که مصرف بی‌‌‌‌‌‌‌رویه انرژی در سال‌های پیش‌‌‌‌‌‌‌رو کشور را دچار چالش‌های اساسی کند.
فرصت‌‌‌‌‌‌‌سوزی صرفه‌جویی در مصرف
بر اساس داده‌های آماری، فرصت‌های بسیاری برای فراهم کردن بستر لازم جهت تحقق صرفه‌جویی عملی در زمینه مصرف انرژی در کشور وجود دارد که معادل ارزش فروش روزانه 3.5میلیون بشکه نفت‌‌‌‌‌‌‌خام در طول یک سال‌بوده که اگر بتوانیم با تمهیدات مدیریتی، تنها 25‌درصد آن را بهینه‌سازی کنیم، گامی مهم در راستای تحقق این امر برداشته‌‌‌‌‌‌‌ایم. واقعیت این است که وابسته‌کردن کشور به گاز به‌عنوان منبع تجدیدناپذیر انرژی که امکان دارد در تنها دو دهه‌آینده ظرفیت تولید آن به نصف برسد، خطاست و در صورت ادامه روند فعلی، کشور به‌جای صادرات گاز و استفاده از این منبع خدادادی برای کسب درآمدهای ارزی، چاره‌‌‌‌‌‌‌ای جز واردات آن نخواهد داشت.کارشناسان راهبرد کوتاه‌‌‌‌‌‌‌مدت برای رفع مشکل ناترازی گاز را صرفا صرفه‌جویی، فرهنگ‌سازی و تغییر الگوی مصرف به‌خصوص در مناطق پرمصرف می‌دانند.
لزوم افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی
در حال‌حاضر سهم سبد منابع ذخیره‌سازی گاز در ایران معادل یک‌‌‌‌‌‌‌ششم میانگین جهانی است. طبق استانداردهای جهانی، شاخص ذخیره‌سازی گاز، از تقسیم میزان گاز ذخیره‌سازی شده به میزان کل مصرف گاز در طول یک سال‌به‌دست می‌آید که این عدد در دنیا، به‌صورت متوسط،‌ برابر با 11‌درصد است. در برخی از کشورها در طول تابستان، گاز را در مخازن زیرزمینی ذخیره و در ماه‌های سرد برداشت می‌کنند تا از این طریق رشد مصرف در ماه‌های سرد را مدیریت کنند.اروپا حدود 23‌درصد مصرف گاز خود، ظرفیت ذخیره‌سازی دارد. ظرفیت ذخیره‌سازی گاز در آمریکا و روسیه 17 و 18‌درصد و در ایران یک و نیم‌درصد است، یعنی کل میزان ذخیره‌سازی ما جوابگوی تنها یک و نیم‌درصد مصرف گاز در کشور است که هم از نظر امنیت انرژی و هم از نظر ناترازی در زمستان می‌تواند مشکل‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌آفرین باشد. در این میان افزایش راندمان نیروگاه‌های گازی نیز از ضروریات است. هم‌اکنون میزان بهره‌‌‌‌‌‌‌وری در 16نیروگاه گازی کشور کمتر از 25‌درصد بوده و این شاخص در 7 نیروگاه سیکل ترکیبی، 40‌درصد برآورد شده‌است.
ضرورت تغییر الگوی حکمرانی انرژی
چندگانگی معیار و نبود متولی واحد در حوزه بهینه‌سازی، از مشکلاتی است که بر سر راه بهینه‌سازی مصرف انرژی کشور وجود دارد. هرچند وزارتخانه‌‌‌‌‌‌‌های نفت و نیرو، خودشان را به‌صورت سنتی و تاریخی مسوول تولید نفت، گاز و برق می‌دانند اما بحث بهینه‌سازی مصرف در این وزارتخانه‌‌‌‌‌‌‌ها به‌صورت جدی پی‌‌‌‌‌‌‌گیری نشده‌است. شایان ذکر است دولت مستقر این موضوع را در برنامه هفتم لحاظ کرده تا بهینه‌سازی مصرف انرژی جدی‌‌‌‌‌‌‌تر از گذشته اجرایی شود. فعالان حوزه انرژی باور دارند که سرانجام الگوی حکمرانی انرژی در کشور باید تغییر کند. آنها پیشنهاد می‌دهند در بخش‌هایی از کشور مثل بوشهر، هرمزگان، بخش جنوبی استان سیستان و بلوچستان، جنوب کرمان و جنوب فارس که دارای آب و هوای‌گرم و خشک هستند، به‌جای استفاده از گاز، از سایر منابع انرژی مثل برق استفاده شود، چراکه در زمستان مصرف برق در مقایسه با تابستان به‌مراتب پایین‌تر و تقریبا یک‌‌‌‌‌‌‌سوم است.
کارشناسان گسترش شبکه گازرسانی درجنوب کشور و همچنین وابستگی بالای نیروگاه‌های برق به گاز را نادرست دانسته و در مقابل تاسیس نیروگاه‌های برق و توسعه تجدیدپذیرها، گسترش نیروگاه‌های پایه‌‌‌‌‌‌‌گازی، تغییر الگوی ساخت نیروگاه برق و حرکت از گاز‌‌‌‌‌‌‌سوزی به‌سوی استفاده از زغال‌سنگ با توجه به پتانسیل فراوان معادن زغال‌سنگ کشور را ضروری می‌دانند.به عبارت بهتر، هدف استراتژیک تبدیل کشور به «هاب انرژی»، تنها در صورتی محقق می‌شود که «بهینه‌‌‌‌‌‌‌سازی مصرف انرژی» جدی گرفته شود و از منابع خدادادی موجود، در جهت توسعه صادرات و تولید ارزش‌افزوده استفاده شود.
کاهش شدت مصرف
ذخیره‌‌‌‌‌‌‌سازی گاز و سیگنال‌‌‌‌‌‌‌دهی قیمتی به برخی از مشترکان، از دیگر راهکارهای بهینه‌سازی است که می‌توان آنها را به‌صورت موازی پیگیری کرد.از منظر مصرف، تمامی مشترکان گاز در یک سطح نیستند. برخی از آنها، سرانه مصرف بالایی دارند. دولت نظام جدید تعرفه‌‌‌‌‌‌‌گذاری را درپیش گرفته‌است که فاز‌نخست آن، در زمستان 1400 اجرا شد و در نتیجه بیش از 25‌میلیون متر‌مکعب در روز کاهش مصرف گاز را فقط در بحث گرمایش تجربه کردیم. در پایتخت کشور به‌عنوان نمونه، بیش از 90‌درصد پرمصرف‌‌‌‌‌‌‌ها ساکن مناطق مرفه تهران هستند و از گاز برای تامین گرمای آب استخر، جکوزی و استفاده از شومینه و گرم‌کردن سطح خانه‌‌‌‌‌‌‌های چند صدمتری استفاده می‌کنند. بدیهی است چنانچه بخواهیم سیگنال قیمتی را به‌درستی جلو ببریم، پرمصرف‌‌‌‌‌‌‌ها شیوه مصرف خود را اصلاح می‌کنند و به‌دنبال این می‌روند که فضای بهینه‌‌‌‌‌‌‌تری را‌گرم کنند و کمتر به فکر گرم‌کردن استخر، سونا و شومینه خواهند افتاد.
اقدامات لازم برای شروع موفق بهینه‌سازی
برای آغاز فرآیند بهینه‌سازی نوین در کشور، نزدیک‌‌‌‌‌‌‌به 150‌میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف صنعت نفت مورد‌نیاز خواهد بود. در کنار آن اکوسیستم صنعت نفت باید تغییر کرده و بهبود یابد و از جهت قانون و مقررات، حضور شرکت‌های خصوصی در این زمینه تسهیل شود. حوزه دیگر بهینه‌سازی تاسیساتی است که اکنون در صنعت نفت وجود داشته و امکان استفاده بهینه از ظرفیت‌های موجود را افزایش می‌دهد. برای نمونه امروز حجم زیادی از گازهای مشعل در کشور وجود دارد که جمع‌‌‌‌‌‌‌آوری آنها افزون بر ایجاد ثروت، آلودگی زیست‌محیطی را نیز کاهش خواهد داد. حجم سرمایه‌گذاری مورد‌نیاز برای افزایش تولید و ارتقای راندمان در تاسیسات پیشین، 20‌درصد ایجاد ظرفیت‌های تازه است.
به باور کارشناسان، مشکل مهم در این زمینه سرمایه‌گذاری است و باید در حوزه مالی از بخش‌خصوصی حمایت شود. ایجاد یک صندوق بهینه‌سازی انرژی پیش‌بینی‌شده و همچنین حساب بهینه‌سازی انرژی با ظرفیت 30‌هزار ‌میلیارد‌تومان در بودجه‌سال‌1402 ایجاد شده‌است که تا 55‌هزار‌میلیارد‌تومان قابل‌ارتقا خواهد بود. برای سال‌نخست این منابع تزریق خواهد شد که در توسعه طرح‌های بهینه‌سازی صنعت نفت و گاز و نیروگاهی استفاده خواهد شد و برای سال‌آینده چاره‌‌‌‌‌‌‌ای نیست جز‌‌‌‌‌‌‌آنکه منابع افزایش یابد.طبق اعلام مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت، بر اساس پیش‌بینی‌‌‌‌‌‌‌ها، صندوق بهینه‌سازی انرژی ابتدا 10‌میلیارد دلار اعتبار خواهد داشت و هزینه انرژی از محل صرفه‌جویی‌‌‌‌‌‌‌ به صندوق واریز می‌شود و پروژه‌های بعدی با تامین‌اعتبار از آن محل، اجرایی خواهند شد.